درمان گیاهی بیماری پروستات

درمان گیاهی بیماری پروستات

پروستات غده‌ای است که در زیر مثانه قرار داشته و مجرای دفع ادرار را در بر گرفته است. این غده عضلانی به اندازه‌ یک گردو بوده و از طریق ترشح مایعی به هنگام انزال، تغذیه اسپرم را بر عهده دارد. این غده فقط در آقایان مشاهده می‌گردد و عمدتاً آقایان تا قبل از بروز اختلالی در آن، از وجود این غده بی‌اطلاع هستند. مهمترین اختلالاتی که ممکن است در پروستات به وجود آید عبارتند از: 1ـ سرطان پروستات(به عنوان دومین سرطان کشنده بعد از سرطان ریه در آقایان) 2ـ بزرگ شدن(تورم و یا تومور غیرسرطانی) پروستات معروف به هیپرپلازیا یا هیپرتروفی پروستات 3ـ التهاب پروستات (Prostatitis) سرطان پروستات ناشی از رشد غیرقابل کنترل سلول‌های پروستات بوده و معمولاً دارای علائم ذیل می‌باشد: تکرر ادرار به ویژه در شب، منقطع بودن ادرار، احساس درد و سوزش در هنگام خروج ادرار،‌ احساس درد در قسمت پایین کمر و لگن خاصره، وجود خون در ادرار. تورم پروستات، فرم بی‌خطر اختلال در پروستات می‌باشد که اغلب معروف به BPH است. این بیماری با سن، رابطه مستقیم داشته و معمولاً از 50 سالگی در آقایان بروز می‌نماید. 40 تا 50 درصد مردان 50 ساله به این نوع پروستات مبتلا می‌باشند که در اثر آماس یا متورم شدن (بزرگ شدن) غده پروستات و به دلیل آلودگی‌های میکروبی موجود در مجاری ادراری به وجود می‌آید. این نوع اختلال نسبت به دو مورد دیگر غیر معمول‌تر است. علاوه بر کنترل ژنتیکی اختلالات پروستات، رژیم غذایی نقش قابل توجهی‌ در عدم بروز این بیماری دارد.

عوامل مهم در افزایش سرطان پروستات

1ـ رژیم‌های حاوی غذاهای چرب (اسیدهای چرب اشباع شده) و گوشت‌ها به خصوص در افراد چاق.

2ـ مصرف گوشت‌های حاوی اسید آراشیدونیک و گوشت‌های خام

 3ـ رژیم‌های غذایی حاوی اسید آلفالینولنیک و یا وجود سطح بالای این ماده در خون

 4ـ مصرف زیاد گوشت قرمز .

عوامل مهم در کاهش سرطان پروستات

 1ـ مصرف فیبرهای گیاهی(حاوی سلولز و همی‌سلولز) و پروتئین‌های گیاهی نظیر سویا به دلیل داشتن ایزوفلاونی به نام Genistein که مانع رشد سلول‌های سرطانی می‌شود.

2ـ مصرف سبزیجات مانند انواع کلم‌ها(کلم گل، کلم پیچ، کلم تکمه و...) به دلیل داشتن ترکیباتی نظیر ایندول

3ـ کربونیل، گلوکاریک اسید(کلسیم‌ ـ ‌دی‌ ـ ‌‌گلوکارات) و سولفورافان.

 3ـ مصرف گوشت ماهی به دلیل وجود اسیدهای چرب امگاـ3

 4ـ مصرف سلنیوم، ویتامین‌های D و E و عنصر روی.

تورم پروستات که به خصوص در افراد مسن، ناشی از بزرگ شدن غده پروستات می‌باشد، علائمی نظیر:

مشکلات دفع ادرار، جریان ضعیف و منقطع بودن ادرار، تکرر ادرار به خصوص در شب، عدم توانایی دفع ادرار برای کوتاه مدت و احساس تخلیه نشدن کامل مثانه پس از خروج ادرار را به همراه دارد. علاوه بر موارد فوق چنانچه تورم پروستات بیش از حد طبیعی باشد، می‌تواند موجب اختلال در حرکات دودی معده(اسهال، یبوست)، نارسایی کلیه(مانند افزایش فشارخون و ضربان قلب، عفونت پرده‌های اطراف قلب، رنگ پریدگی بستر ناخن) و اختلالات عصبی گردد.

 به منظور پیشگیری از تورم پروستات علاوه بر رعایت نکات ذکر شده، مصرف مواد غذایی حاوی مس و روی، اسیدهای آمینه گلایسین، آلانین، گلوتامین و رنگدانه لیکوپن (رنگ قرمز گوجه فرنگی) بسیار مؤثر و حائز اهمیت می‌باشد. همانطور که بیان شد، علت التهاب پروستات، عوامل باکتریایی است. بنابراین مصرف آنتی بیوتیک‌هایی که طبق تجویز و با صلاحدید پزشک متخصص انجام می‌گیرد، می‌تواند در درمان این عارضه مفید باشند. هم‌چنین انجام ورزش‌های متناسب می‌تواند تأثیرگذاری داروها را افزایش دهد. در کنار مصرف مواد غذایی مناسب برای پیشگیری از ابتلاء، چنانچه بیماری حاد شود، می‌توان از گیاهان دارویی مفید برای درمان اختلالات پروستات (به ویژه تورم) بهره جست. از جمله این گیاهان دارویی می‌توان به نخل اره‌ای ایرانی، گزنه، کدوی پوست کاغذی، کتان روغنی، شیرین بیان، قارچ گانودرما، جینسینگ آسیایی، تویا، سویا، ادریسی، دم‌اسب، ذرت، شبدر قرمز، چای سبز، انگور خرس، مِلون تلخ(خربزه وحشی)، بارهنگ(اسفرزه) آبی و خربزه درختی اشاره کرد که اینک به توضیح آنها می‌پردازیم:

 1ـ گزنه (انجره): گیاهی گرم و خشک که عمدتاً از پیکر رویشی آن(ساقه، برگ‌ و ریشه) برای درمان استفاده می‌شود. به منظور درمان تورم و التهاب پروستات می‌توان روزی سه نوبت در هر نوبت یک قاشق مرباخوری از پیکر رویشی خشک و خرد شده گزنه را در یک فنجان آب جوش دم کرده، پس از 15 دقیقه میل نمود. هم‌چنین دم کرده ریشه گزنه نیز در درمان تورم پروستات بسیار مفید است.

2ـ دانه‌های کدوی طبی (کدوی بذر برهنه): این گیاه، بومی ایران نبوده و در طی سالیان گذشته توسط دکتر رضا امیدبیگی وارد کشور گردیده که در همین جامی‌بایست از زحمات و خدمات ارزنده ایشان در جهت احیاء طب سنتی با استفاده از گیاهان دارویی اصلاح شده و کمک به حفظ عرصه‌های طبیعی کشور تشکر و قدردانی نمود. قسمت مورد استفاده این گیاه در درمان تورم پروستات و سوزش مجاری ادراری، دانه‌های بدون پوست می‌باشند که به صورت خام و یا فرآوری شده (روغن حاصل از دانه‌ها) مورد استفاده قرار می‌گیرند. افراد دچار چنین اختلالاتی می‌توانند روزی سه نوبت در هر نوبت بین 10 تا 15 عدد از دانه‌ها و یا در صورت دراختیار داشتن روغن آن، روزی سه نوبت در هر نوبت 15 تا 20 قطره از روغن را میل نمایند.

3ـ نخل اره‌ای ایرانی: این گیاه نوعی نخل زینتی است که عموماً در شرایط آب و هوایی گرم رشد می‌یابد. قسمت مورد استفاده این گیاه میوه‌های رسیده سیاه مایل به آبی است که پس از خشک شدن استفاده می‌شود. این میوه معمولاً به صورت‌های ذیل استفاده می‌شود:

میوه خام خشک، چای، پودر میوه خشک شده، قرص میوه خشک شده و تنتورهای مایع.

 3ـ شیرین بیان: گیاهی است با طبیعت گرم و خشک که ریشه و ریزوم‌ها، اندام دارویی آن محسوب می‌شوند. اگر چه کاربرد اصلی این گیاه، درمان اختلالات مربوط به سیستم گوارش نظیر زخم معده، زخم روده، زخم اثنی عشر و ورم معده و روده می‌باشد، اما در درمان تورم پروستات نیز مفید است. مصرف روزانه سه نوبت دم کرده پودر ریشه شیرین بیان، هر نوبت یک قاشق چای‌خوری در یک لیوان آب جوش و پس از 15 دقیقه میل نمودن، جهت درمان بسیار مؤثر می‌باشد. درصورت موجود نبودن پودر می‌توان از جوشانده ریشه‌های خرد شده استفاده نمود.

4ـ چای سبز: این گیاه به لحاظ دارا بودن ماده‌ کوئرسیتین که یک آنتی اکسیدان بسیار قوی می‌باشد، در درمان تورم پروستات مفید است. هم‌چنین به دلیل خاصیت ضد باکتریایی این ماده، از چای سبز در درمان التهاب پروستات نیز استفاده فراوانی می‌شود. جهت مصرف می‌توان روزانه سه نوبت، هر نوبت یک قاشق مرباخوری از چای سبز را در یک لیوان آب جوش دم کرده، پس از 15 دقیقه میل نمود.

 5ـ کتان روغن: قسمت مورد استفاده این گیاه، دانه‌های آسیاب شده آن و یا روغن استخراج شده از دانه‌ها می‌باشد. لازم به ذکر است دانه‌های کتان دارای طبیعت گرم و تر می‌‌باشند. جهت مصرف می‌توان روزانه سه نوبت هر نوبت یک قاشق مرباخوری از پودر کتان و یا یک قاشق چای‌خوری روغن دانه‌ها را مصرف نمود.

6ـ شبدر قرمز: دارای طبیعتی گرم و تر بوده و اندام مصرفی آن گل‌ها می‌باشند. مصرف سه نوبت در روز از دم کرده یک قاشق مرباخوری از گل‌های خشک شده آن و میل نمودن آن پس از 15 دقیقه می‌تواند برای درمان تورم پروستات مفید باشد.

 7ـ دم اسب: گیاهی است که در نواحی معتدل و مرطوب جهان یافت می‌گردد. طبیعت این گیاه سرد و خشک است و اندام مصرفی آن پیکر رویشی گیاه می‌باشد. به لحاظ وجود ماده سیلیکا دراین گیاه، مصرف آن می‌تواند التهاب‌های پروستات و مشکلات ادراری را به حداقل برساند. مصرف روزانه دو گرم از پودر گیاه خشک شده دم اسب برای درمان التهاب پروستات توصیه شده است. مصرف بیشتر آن عوارضی نظیر افزایش فشارخون را به دنبال خواهد داشت.

 تخمه کدو در پیشگیری از بیماری‌های پروستات و پوکی استخوان موثر است : تخم کدو منبعی غنی از مواد معدنی، پروتئین و چربیهای غیر اشباع است که در سلامت پروستات، استخوان‌ها و پیشگیری از التهاب مفاصل موثر است. کدو در مکزیک حدود ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح کاشته شد و به عنوان یکی از گیاهان جالیزی به شمار می آمد. برای اولین بار در سال ۱۴۹۲ میلادی کریستف کلمب در سفر خود از کاشت کدو به صورت جالیزی گزارش کرد و آن را هندوانه ایندوها نام برد که بسیار خوشمزه بود و از آن دردرمان بسیاری از بیماریها استفاده می کرده اند. بذر کدو توسط او به اروپا آورده شد و کاشت این گیاه جالیزی برای اولین بار در اروپا آغاز شد. بذر کدو را در اوایل خرداد ماه می کارند و سپس در شهریور ماه برداشت می کنند. میانگین وزن هر کدو ۸ کیلوگرم است که به طور متوسط هر کدو حاوی ۲۰۰-۱۵۰ گرم تخم کدو می باشد. تخمه کدو سبز تیره و صاف است و توسط یک پوسته سفید – زرد پوشیده شده است.

● تاثیر تخم کدو در سلامت پروستات تخمه کدو، هایپرتروفی خوش خیم پروستات (BPH) مردان ۵۰ سال و مسن‌تر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد که شامل بزرگ شدن غده پروستات می باشد. یکی از فاکتورهای دخیل در BPH، تحریک شدید سلولهای پروستات از طریق هورمون تستوسترون و (DHT) دی هیدروتستوسترون است. محتویات موجود در روغن تخم کدو از جمله کاروتنوئیدها، تکثیر سلول‌های پروستات را متوقف می کند. همچنین تخم کدو حاوی مقادیر بالایی از عنصر روی است و به همین دلیل تاثیر بسزایی در تامین سلامت

پروستات دارد.

 ● تاثیر تخمه کدو در حفظ سلامت استخوان تخمه کدو علاوه بر این که در حفظ سلامت استخوان موثر است، باعث افزایش دانسیته استخوانی هم می‌شود. اگر چه اغلب گمان بر این است که پوکی استخوان بیماری زنان یائسه است ولی مشکل بالقوه مردان مسن نیز به شمار می رود. تقریبا ۳۰ درصد شکستگی‌های لگنی در مردان اتفاق می افتد، به طوری که یک مرد از هشت مرد بالای ۵۰ سال دچار شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان می شوند. طبق مطالعه‌ای که روی ۴۰۰ مرد در محدوده سنی ۴۵ تا ۹۲ سال صورت گرفت و در نشریه امریکایی تغذیه بالینی به چاپ رسید، مشخص شد که همبستگی واضحی بین مصرف پایین روی، میزان پایین مواد معدنی در خون و بروزاستئوپرز در استخوان لگن و ستون فقرات وجود دارد.

● تاثیر خواص ضد التهابی تخم کدو در التهاب مفاصل در مطالعات حیوانی با مقایسه تاثیر تخمه کدو در کاهش علائم التهاب با مصرف داروی ایندومتاسین، مشخص شد که تخمه کدو برخلاف دارو، سطوح چربی‌های تخریب شده (چربی‌های پر اکسید) را در سطح داخلی مفصل افزایش نمی‌دهد که در حقیقت عارضه جانبی ناشی از دارو بوده و در پیشرفت التهاب مفاصل موثر است.

● تخم کدو منبع غنی از مواد معدنی، پروتئین و چربیهای غیر اشباع با یک پیوند دوگانه علاوه بر اثرات سودمند و منحصر به فرد تخم کدو که ذکر شد، در حقیقت تخم کدو، طیف وسیعی از مواد مغذی معمول را تامین می‌کند. تخمه کدو منبع خوبی از آهن، مس، پروتئین و روی می‌باشد.

● تخمه کدو منبع غنی منیزیم تخمه کدو منبعی غنی از منیزیم است که نقشهای بسیار مهمی در بدن و پیشگیری از بیماریها ایفا می کند. منیزیم نقش حیاتی در حفظ سلامت قلب دارد. سلولهای ماهیچه قلب به منیزیم نیاز دارند . این عنصر از پرولاپس دریچه میترال جلوگیری می‌کند و حتی در صورت بروز این شرایط قادر به بهبود آن می‌باشد. منیزیم همچنین قادر است سطوح تری گلیسیرید و نسبت کلسترول بد (LDL) به کلسترول خوب(HDL) را کاهش داده و به همین طریق از بیماریهای قلب و عروق جلوگیری کند. کمبود منیزیم می‌تواند به عنوان یک عامل موثر در بروز برخی انواع سرطانها نقش داشته باشد. این عنصر قادر است رادیکالهای آزاد اکسیژن را از بین ببرد. منیزیم در تولید انسولین و عملکرد آن موثر است. بطوری که در درمان افراد دیابتی که بطور مکرر دچار نوسان قند خون می‌شوند و همین طور در افراد دیابتی مقاوم به انسولین موثر است. جالب است که بدانیم همبستگی شدیدی بین سبب شناسی آسم و بیماریهای مزمن مسدود کننده مجرای تنفسی وجود دارد ، به طوری که تبعیت از رژیم ساده‌ای که شامل مکمل‌یاری با منیزیم می‌باشد، می‌تواند در این زمینه موثر واقع شود. منیزیم قادر است تا تولید هیستامین را متوقف کند. افرادی که دچار آلرژی می‌شوند اغلب به دنبال مصرف منیزیم تسکین می‌یابند. عنصر منیزیم از طریق ممانعت از فعالیت (PTH) هورمون پاروتیروئید و تحریک کلسی تونین، کلسیم را از بافتهای نرم برداشته و در درمان برخی از انواع التهاب مفاصل موثر است. در ضمن به یاد داشته باشیم که در جلوگیری از پوکی استخوان، منیزیم هم به اندازه کلسیم نقش ضروری دارد. به گونه‌ای که افزایش مصرف کلسیم بدون افزایش منیزیم نه تنها مفید نبوده بلکه مضر نیز هست. نسبت کلسیم به منیزیم در بدن نباید بیشتر از ۲ به ۱ باشد. لازم به ذکر است که این عنصر به دلیل نقشی که در ماتریکس استخوان دارد به طرز چشمگیری در انعطاف پذیری استخوان موثر است . کمبود منیزیم با بروز حملات میگرنی مرتبط است. این عنصر باعث انبساط عروق شده و همچون یک مهار کننده کانال کلسیم در سلول عمل می کند. داروهای موثر در میگرن هم دقیقا از همین راه وارد عمل می شوند. مسمومیت بارداری شرایطی است که به دنبال آن زنان باردار دچار تشنج‌های خطرناک شده و فشار خون به طرز شدیدی بالا می رود؛ به طوری که در خاتمه بارداری همراه با جنین با وزن تولد پایین (LBW) ضرورت پیدا می کند، حال در این میان کمبود منیزیم بطور مستقیم با این شرایط در ارتباط است. تجویز مکمل منیزیم، درمان کلاسیک کنترل مسمومیت بارداری است. این عنصر همچنین قادر است تا از زایمانهای زودرس نیز جلوگیری کند.

افزایش منیزیم رژیم میزان انقباض‌های مربوط به قاعدگی را کاهش و به این طریق عوارض PMS (سندرم پیش از قاعدگی) را تخفیف می‌دهد. مکمل یاری با منیزیم باعث افزایش قدرت و استقامت در ورزشکاران می‌شود. منیزیم تولید انرژی سلولی را از حالت غیرهوازی به هوازی تبدیل کرده و این روش در تولید انرژی بسیار موثر است و به مقدار زیادی تولید اسید لاکتیک را کاهش می‌دهد.
منیزیم در کمک به درمان استرس‌های مغزی می‌تواند موثر واقع شود. در جدول تناوبی، منیزیم نزدیک لیتیم است و لیتیم معمولا برای درمان استرس و اختلالات مربوط به آن به کار می رود. این عنصر (منیزیم) در عملکرد سیناپسهای وابسته به کلسیم در انتقالات عصبی نقش دارد.

● فیتواسترولهای تخم کدو و کاهش کلسترول خون

فیتواسترولها ترکیباتی هستند که در گیاهان یافت می‌شوند و ساختار شیمیایی بسیار شبیه به کلسترول دارند و زمانی که به مقدار کافی در رژیم موجود باشند، قادر به کاهش میزان کلسترول خون هستند. همچنین در بهبود پاسخهای ایمنی و کاهش بروز سرطانهای خاص نیز موثرند.

انواع مغزها منابع غنی و طبیعی فیتواسترولها، مواد معدنی و چربیهای سالم هستند. معمولا از مغزها به عنوان میان وعده استفاده می شود. از منابع غنی فیتواسترولها می‌توان پسته ، تخمه آفتابگردان و تخم کدو را نام برد.
دانه کنجد، غنی‌ترین منبع فیتواسترول می‌باشد. در حالی که گردو کمترین مقدار فیتواسترول را داراست.

● نکاتی در مورد تخم کدو

از مخلوط تخم کدو به میزان ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری با ماست در پیشگیری از رسوب چربی در سرخرگها و انسداد عروق میتوان استفاده کرد.
با استفاده از تخم کدو در تهیه نانهای سبوس دار از سرطان پروستات در مردان و عفونت‌های مثانه‌ای در زنان جلوگیری می‌شود.

تخم کدو از سرطان روده بزرگ و سرطان پروستات جلوگیری می کند.
تخم کدو را می‌توانید به همراه سیر تازه، جعفری و برگهای گشنیز آسیاب کنید و پس از افزودن روغن زیتون و آب لیمو به این مخلوط سس بسیار خوشمزه و مقوی برای سالاد تهیه کنید.

یک فارماکوگنوزیست گفت: گیاهان انگورخرس، بابونه شیرازی و گزنه از گیاهان دارویی مؤثر بر ضد عفونی کنندگی مجاری ادرار هستند.

به گزارش خبرنگار «بهداشت و درمان» خبرگزاری دانشجویان ایران - منطقه کرمانشاه - دکتر فریبرز معطر در سمینار گیاهان دارویی در طب سنتی و مدرن که به میزبانی کرمانشاه برگزار شد، با اشاره به این که مطالعات ساخت داروهای گیاهای در ایران با مطالعه بر روی داروهای گیاهی مؤثر بر سنگ‌های مجاری ادراری از سال 1351 در اصفهان شروع شد، اظهار کرد: با تحقیقاتی که در مورد سنگهای مجاری ادراری در دانشگاه اصفهان شروع شد، به این نتیجه رسیدند که دارویی که بتواند عفونتهای سنگ‌های مجاری ادراری را برطرف و سنگها را دفع کند ارائه نشده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در ادامه افزود: اصولا تا به حال هیچ داروی گیاهی که بر عارضه نفریت کلیه اثر کند در دسترس نیست، البته اکثر گیاهانی که برای ناراحتیهای مجاری ادراری مصرف می شود، گیاهانی هستند که اثر ضدعفونی کنندگی و ضد اسپاسمی و اثر مدری دارند و با توجه به این مطلبمی‌توان از داروهای مفید برای عفونتهای مجاری ادراری ( که از عوارض شایع مجاری ادراری می باشد) برای دفع سنگهای کلیه نیز استفاده کرد و این امر عملا به اثبات رسیده است.

این فارماکوگنوزیست، گیاهان دارویی با اثر ضدعفونی کنندگی مجاری ادراری را گیاهان انگور خرس، بابونه شیرازی و گزنه اعلام کرد و گفت: گیاه انگور خرس با نام علمی (Arctostaphlos) گیاهی است بسیار مفید که در جنگلهای شمال وجود دارد و البته بیشتر در نواحی شمال اروپا دیده می‌شود. این گیاه اثر بسیار بارز آنتی باکتریال بر روی مجاری ادراری دارد و در صورت مصرف باعث دفع سنگهای مجاری ادراری می شود. این گیاه به طور مستقیم عمل نمی کند ولی بصورت غیر مستقیم معمولا چهار ساعت بعد از مصرف اثرات درمانی خود را ظاهر می نماید و در موارد عفونتهای التهابی مجاری ادراری از آن استفاده می شود.

وی با اشاره به اینکه بابونه شیرازی نیز یکی از گیاهان دارویی با اثر ضدعفونی کنندگی می باشد، عنوان کرد: اثرات ضدالتهابی و ضد اسپاسمی این گیاه بر روی عضلات مجاری گوارشی و ادراری به اثبات رسیده و به خاطر دو ماده بسیار موثری که در بابونه هست، اثرات ضد عفونی کنندگی آن نیز مشخص شده است.

معطر، گزنه را یک داروی آنتی باکتریال و موثر در درمان ورم پروستات دانست و گفت: این گیاه علاوه بر اینکه به عنوان داروی مدری برای برطرف کردن عوارض مجاری ادراری مصرف می شود، کاربردش در برطرف کردن عوارض ورم پروستات نیز به اثبات رسیده است.

دکتر معطر با تاکید بر این که علاوه بر بابونه شیرازی، رازیانه نیز یکی از گیاهان مدر با اثرات ضد اسپاسمی در عوارض عضلات مجاری ادراری می باشد تصریح کرد: رازیانه گیاهی پر مصرف در طب سنتی بوده که اثرات ضد اسپاسم آن هم برای ناراحتی‌های گوارشی و هم برای ناراحتی های مجاری ادراری بسیار موثر است و در منابع طب گذشته، بخصوص کاربردش در درمان عفونتهای مجاری ادراری مورد بحث بوده و این امر به خاطر اسانسی است که در آن وجود دارد و این اسانس ماده اصلی و دارویی گیاه می باشد و اثرات ضد میکروبی رازیانه را به این ماده نسبت داده اند.

وی برگ بو، تخم کرفس و زیره سبز را نیز از جمله داروهای ضد اسپاسم مجاری ادراری دانست و افزود: با توجه به طب گذشته، برگ بو گیاهی است همیشه سبز و از میوه ها و برگهایش به خاطر اسانسهای فرار بسیار مورد استفاده قرار گرفته و اکثرا به عنوان داروی موثر ضد اسپاسم نام برده شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه گیاهان دارویی با اثر مدری گیاهانی هستند که بدون اینکه تحریک خاصی در بدن انجام دهند با افزایش فعالیت گلوبولی اثرات مدری دارند ودر درمان عوارض مجاری ادراری بسیار مورد توجه اند اظهار داشت: از این گیاهان سروکوهی بسیار مورد استفاده می باشد و در جنگلهای ایران یافت میشود.

معطر با بیان اینکه گیاه دم اسب نیز یک گیاه دارویی با اثر مدری می باشد، عنوان کرد: گیاه دم اسب اخیرا مورد توجه قرار گرفته و داروی جدیدی از آن تولید شده است و این گیاه گیاهی است همیشه سبز که امروزه در طب اروپا و درکشور آلمان بصورت قرص و دارو و بعنوان داروی گیاهی بسیار مورد استفاده است و در درمان بیماریهای قلبی و عروقی و فشار خون بالا نیز بسیار موثر می باشد.
وی گفت: در این زمینه محققان اروپایی ادعا کرده‌اند که کاکل ذرت یکی از بی ضررترین داروهای گیاهی مدر می باشد و می توان از قسمتهای مخلتف آن در درمان بیماریها استفاده کرد و حتی استفاده از آن برای کودکان نیز بی ضرر می باشد.

دکتر معطر با اشاره به اینکه مطالعات جدید ثابت کرده است که داروی دم میوه گیلاس دارای مقادیر بسیار زیاد مشتقات (تلوبولیکا) می باشد گفت: این گیاه و گیاه کاکل ذرت می تواند به عنوان دم کرده برای درمان مجاری ادراری مصرف شود.

وی گیاه شین دان(مََََرَغ) و خارخاسک را نیز از گیاهان مدر اعلام کرد و افزود: خارخاسک خواص درمانی بالایی دارد ودر بالا بردن نیروی جنسی و زیاد کردن اسپرم بسیار موثر است و خاصیت ضد اسپاسم و آنتی باکتریال را نیز دارا می باشد.

معطر با بیان این که در خصوص گیاهان دارویی انحلال کننده سنگهای مجاری ادراری نمی توان گیاهان زیادی مصرف کرد، افزود: با تحقیقاتی که انجام شده به اثبات رسیده است که تخم خربزه در انحلال سنگهای مجاری ادراری بسیار موثر می باشد و با توجه به اینکه مواد موثر در تخم خربزه با املاح کلسیم یک شلافی تشکیل می دهد و این شلاف باعث می شود که املاح از سنگ جدا شود، تخم خربزه در انحلال سنگها و دفع آن بسیار موثر واقع شده است.


وی برگ بو را نیز در انحلال سنگهای مجاری ادراری بسیار موثر عنوان کرد و اظهار داشت: برگ بو اثرات آنتی باکتریال و آنتی اسپاسم بسیاری دارد.


این استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه امروزه یکی از شایعترین بیماریهای مخصوص مردان در سنین 50 سال به بالا ، ورم پروستات می باشد تصریح کرد: گیاهان موثر در درمان این بیماری در دنیا و ایران تخم کدو، گزنه و سبل معرفی شده‌اند و مخصوصا تاثیر گیاه گزنه در درمان ورم غده پروستات به اثبات رسیده است.

بررسی تاثیر آلکالوئید لیکوپن گیاه زعفران (Crocus sativus) در درمان سرطان پروستاتتاریخ : خرداد 1388منبع : خبرگزاری کشاورزی ایران iana.ir
نویسندگان : ناصر حسینی(دانشجوی کارشناسی زراعت دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی و عضو باشگاه پژوهشگران جوان ) , نواب حاجی حسنی اصل (کارشناس ارشد زراعت و عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی) , حمید زمانلو (فرهیخته کشاورزی واحد خوی) , جواد خلیلی محله (عضو هیئت علمی دانشگاه ازاد اسلامی واحد خوی)

مترجم :

چکیده مقاله

چکیده:

کاربرد گیاهان دارویی از دیر باز در ایران و دیگر کشورها بین مردم رایج بوده و در سال های اخیر رویکردی همه جانبه جهت استفاده از داروهای با منشا طبیعی و به ویژه گیاهی در بین مردم بوجود آمده است. زعفران با نام علمی (Crocus sativus) از تیره زنبقیان ،گیاهی پایا با ارتفاع تقریبا 30 سانی متر که دارای برگ های دراز و سبز است. گل های زعفران ارغوانی،منظم و شامل لوله ای دراز است که به 3 گلبرگ و کاسبرگ منتهی می شود. زعفران حاوی آلکالوئیدهای لیکوپن ،آلانین،کامفور و ... بوده که قسمت مورد استفاده آن کلاله می باشد. از نظر خواص درمانی ،گیاه زعفران برای دردهای عصبی ، کم خوابی ، تشنج،آسم ، روماتیسم و دردهای لثه مورد استفاده قرار می گیرد. مهمترین خواص دارویی گیاه زعفران در درمان سرطان پروستات است. این بیماری بر اثر تغییرات هورمونی حاصله نظیر کم شدن مقدار آندرسترون و یا افزایش مقادیر سرمی استروژن ،استرادیول و آندروژن بوجود می آید. آلکالوئید لیکوپن با کم کردن آندروژن ها منجر به آتروفی سلول های اپیتلیال آن شده و از تاثیر آندروژن بر روی بافت ها جلوگیری می کند و بدین ترتیب سرطان پروستات درمان می شود. هدف از این مقاله ، تحقیق و بررسی خواص دارویی گیاه زعفران در درمان سرطان پروستات است.

مقدمه:

طبیعت سرشار از زیبایی، اعجاز و سخاوت است. پروردگار طبیعت را به ما ارزانی داشت تا در آن زندگی کنیم و به بهترین وجه از آن بهره گیریم. تمام گیاهان موجود در طبیعت، از درختان سر به فلک کشده در جنگلها تا بوته های خار بیابان های تفتیده، از هر نظر مهم و با ارزش و آیت روشنی از دانش و عظمت خداوند هستند. انسان از بدو خلقت از گیاهان استفاده های متعددی می کرده و جهت بقای خود نیازمند به آنان بوده اند. آنان در تغذیه، تهیه پوشاک، ساخت مسکن و لوازم زندگی و بسیاری از موارد دیگر از گیاهان استفاده می کردند. یکی از موارد مهم استفاده از گیاهان از دیر باز تا کنون، درمعالجه و درمان بیماری ها بوده است. طی سالیان متمادی داروهای گیاهی اساس درمان بیماریهای گوناگون محسوب می شد. قدیمیترین اطلاعات ثبت شده در مورد استفاده از گیاهان درعصر ساختن اهرام مصر یعنی حدود چهار هزار سال قبل است. طبق اسناد به دست آمده، از سیر و پیاز در تغذیه کارگران سازنده اهرام استفاده می شده و برخی گیاهان هم درمداوای بیماریها به کارگرفته می شده است همچنین از گیاهان مختلف در حفظ اجساد و جلوگیری از فساد آنها، تهیه روغنهای طبی و مواد ضد سم، عطریات و لوازم آرایشی زنان استفاده می شده و استفاده از گیاهان دارویی در ایران قدمت بلند مدتی برخوردار است. در دوران هخامنشی طب گیاهی در ایران گسترش چشم گیری داشت و علاوه بر تجربیاتی که درکشور به دست آمده بود، از یافته های یونانیان هم استفاده می شد. پس از ظهور اسلام و افزایش شوق آموختن در ایرانیان، دانش طب گیاهی نیز پیشرفت چشمگیری یافت. به عنوان مثال درکتاب قانون ابن سینا پزشک عالی قدر اسلامی که درعالم پزشکی شهرت جهانی دارد، بسیاری از گیاهان دارویی و نسخه های طبیعی آورده شده است و این کتاب نزدیک به چهارصد سال در دانشکده های پزشکی اروپا تدریس می شد. در اوایل قرن بیستم پیشرفت علم شیمی منجر به توسعه صنعت داروسازی و تهیه داروهای شیمیایی گشت و از آن زمان به بعد هر روزه داروهای شیمیایی جدیدی به وسیله دانشمندان

ساخته و به بازار عرضه می شود. اگرچه داروهای شیمیایی به نسبت داروهای گیاهی، بیماریها را سریعتر درمان کرده و اثر قویتری دارند اما پیامدهای سوء ناشی از مصرف آنان نیز بیشتر از داروهای گیاهی است. مصرف طولانی و برخی موارد مقطعی داروهای شیمیایی عوارض خاصی در بدن بر جای می گذارد که عوارض جانبی نامیده می شوند و ممکن است ناراحتیهای تازه ای برای بیمار ایجاد کند. به همین جهت امروزه بسیاری ازمتخصصان پزشکی و داروسازی معتقدند باید بیماران را به سوی مصرف گیاهان دارویی سوق داد و در راستای همین هدف دردهه اخیر، داروسازان از عصاره های گیاهی داروهای متنوعی را ساخته و به بازار عرضه کرده اند که اثرات مثبت آنها مورد تایید همه قرار گرفته است. گیاهان دارویی حاوی روغنهای عطری، آلکالوئیدها مواد پروتئینی، ملاونوئیدها و مواد لعابدار است. گیاه زعفران به عنوان یک گیاه مهم درصنایع دارویی و آرایشی و بهداشتی مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از زعفران در ایران در سده های اول تا چهارم هجری بر می گردد. در آن زمان عوام از این گیاه در جشنها و سرورها و مجالس بزم و نشاط مانند عروسیها و اعیاد یا استقبال از بزرگان و زائران نثار قدمها می کردند و همچنین در نوشتن بعضی از ادعیه ها مورد اعتقاد مردم بر روی پوستهای مختلف و یا پارچه ها از آن استفاده می کردند و در گذشته زعفران را در تقویت معده، درمان دردهای لثه و دردهای عصبی، سرماخوردگی و ... مصرف می کردند. به علت وجود آلکالوئیدهای ارزشمند در پیکره رویشی و ریشه زعفران در اکثر فارماکوپه ها به عنوان یک گیاه دارویی بسیار مهم معرفی وخواص آن نیز بیان شده است. این گیاه به علت دارا بودن آلکالوئید های مهم نظیر “لیکوپن” و “کروسین” که هر دو اثر آنتی نئوپلازی (ضد تومور) دارند، اهمیت خاصی در داروسازی داشته و حدود 30 سال است که دراین صنایع مورد استفاده قرار می گیرد. این مواد در شیمی درمانی برخی سرطانها نیز کاربرد دارند. لیکوپن جزء آن دسته از ترکیباتی است که با عنوان کاراتنوئیدها شناخته می شوند و در گیاهان به ایجاد رنگهای زرد، نارنجی و قرمز منجر می شوند. لیکوپن ترکیبی محلول در چربی بوده و دارای پیوند ضعیفی با فیبر موجود در سبزی است.

مشخصات گیاه زعفران:

زعفران با نام علمی (.Crocus Sativus L) از خانواده زنبقیان (Iridaceae) گیاهی علفی، چند ساله، بدون ساقه و پیازدار است. پیاز زعفران از نوع توپر و تقریبا کروی شکل با قطر 3 تا 5 سانتی متر و پوششی قهوه ای رنگ می باشد که در زیر خاک قرار می گیرد. هر پیاز 6تا 9 برگ باریک، نظیر برگ علفهای چمنی تولید می نماید. ریشه های زعفران ازنوع افشان هستند که از قــاعده پیازها و از روی دایــره محیطی آن می رویند. گل زعفران اولین اندامی است که در اوایل پاییز ظاهر می شود. در سال اول کشت، به علت ضعف پیازها و عدم استقرار کامل آنها در خاک و کشت عمقی، جوانه های گل توان کافی برای رویش ندارند و حتی برگها در سال اول دیرتر از معمول ظاهر می شوند. پوشش گل از سه کاسبرگ و سه گلبرگ همرنگ بنفش تشکیل می شود، به طوریکه تشخیص کاسبرگها از گلبرگها مشکل می باشد. تعداد پرچمها سه و طول میله پرچم دو برابر بساک است. بساک زعفران زرد رنگ می باشد. مادگی در مرکز گل قرار گرفته و دارای یک تخمدان است و از قسمت تخمدان خامه باریکی خارج می گردد. خامه طویل و کشیده بوده به رنگ زرد کمرنگ است که به یک کلاله شفاف قرمز نارنجی سه شاخه ای به طول 3-2 سانتیمتر ختم می شود. سه کلاله همراه با خامه پس از خشک کردن، زعفران تجارتی را تشکیل می دهند. تکثیر زعفران از طریق ایجاد پیازهای جدید که از پیاز مادر تولید می شود صورت می گیرد. پیاز

زعفران در ماه های تابستان به صورت غیرفعال و راکد در زمین باقی می ماند و در رشد دوباره خود را در پایان تابستان شروع می نماید.


سابقه درمانی زعفران:

ایرانیان زعفران را به بسیاری از نقاط جهان باستان، خواص آن را به یونانیها، رومیها، چینیها و اقوام سامی از جمله عربها معرفی کردند و شیوه زراعت آن را در سده های اول تا چهارم هجری به امم اسلامی پیرامون مدیترانه آموختند. به این ترتیب که نخستین زعفران زارها به وسیله ایرانیان تبعید شده توسط معاویه در نواحی شام دایر شدند، سپس کاشت زعفران در شمال افریقا و اندلس (اسپانیای اسلامی) وصقلیه (سیسیل) رواج یافت و اقوام ایرانی همچون رستمیان و بنوطبری در انتقال فرهنگ زعفرانکاری مؤثر بودند. درآن زمان عوام ازاین گیاه برای جلوگیری از خون ریزی ها ، درمان زخم و درد لثه ها و به عنوان یک گیاه آرام بخش و ضد افسردگی استفاده می کردند. به علت وجود آلکالوئیدهای ارزشمند در پیکر رویشی و ریشه ی زعفران در اکثر فارماکوپه ها،این گیاه به عنوان یک گیاه دارویی بسیار مهم معرفی و خواص آن نیز بیان شده است. این گیاه به علت دارا بودن آلکالوئید های مهم نظیر “لیکوپن“ که اثر نئوپلازی (ضد تومور) دارند، اهمیت خاصی در داروسازی داشته و حدود 30 سال است که در این صنایع مورد استفاده قرار می گیرد.

معرفی بیماری سرطان پروستات و دلایل آن:

سرطان پروستات نوعی بیماری است که در آن سلولهای بدخیم از بافتهای پروستات نشات می گیرد و به طور نامنظم و فزاینده‌ای تکثیر و منجر به افزایش حجم در هر یک از اجزای سلولی غده پروستات می‌شود .سرطان پروستات دومین سرطان شایع بعد از سرطان ریه در میان مردان است. اطلاعات آماری و علائم بالینی میزان مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات مبین سه طیف گسترده روند رشد این بیماری است. سرطان پروستات می‌تواند دارای رشد آهسته بوده و زمانی طولانی تا بروز علائم بالینی آن داشته باشد. در مواردی دیگر تومور به سرعت رشد کرده و تهاجم تومور به بافت‌های دیگر امکانپذیر می شود. در چنین مواردی مدت فاصله زمانی بین شروع بیماری و گسترش دامنه آن بسیار کوتاه است. مابین این دو طیف رشد، تومورهایی وجود دارند که سرعت روند رشد آنها در حد متوسطی است .سرطان پروستات با نشانه‌های مرتبط با دفع ادرار و یا درد شکم تظاهر می‌کند. این نشانه‌ها با علائم بیماریهای رایجی مانند عفونت و هیتروفی (بزرگی) خوش خیم پروستات (Benign Prostatic Hyperplasia) مشترک است. تحقیقات آماری و بالینی، روند بدخیمی بیماری سرطان پروستات را به سن، عوامل ژنتیکی، عوامل هورمونی و تغذیه ارتباط می دهند. این بیماری بر اثر تغییرات هورمونی حاصله نظیر کم شدن مقدار آندرسترون و یا افزایش مقادیر سرمی استروژن، استرادیول و آندروژن بوجود می آید. آلکالوئید لیکوپن با کم کردن آندروژنها منجر به آتروفی سلولهای اپیتلیال آن شده و از تاثیر آندروژن بر روی بافتها جلوگیری می کند و بدین ترتیب سرطان پروستات درمان می شود.

علایم سرطان پروستات و درمان گیاهی آن:

پروستات غده‌ای است که در زیر مثانه قرار داشته و مجرای دفع ادرار را در بر گرفته است. این غده عضلانی به اندازه‌ یک گردو بوده و از طریق ترشح مایعی به هنگام انزال، تغذیه اسپرم را بر عهده دارد. این غده فقط در آقایان مشاهده می‌گردد و عمدتاً آقایان تا قبل از بروز اختلالی در آن، از وجود این غده بی‌اطلاع هستند. از عوامل افزایش این بیماری میتوان به مصرف گوشت‌های حاوی اسید آراشیدونیک و گوشت‌های خام، رژیم‌های غذایی حاوی اسید آلفالینولنیک و یا وجود سطح بالای این ماده در خون و مصرف زیاد گوشت قرمز اشاره کرد. افزایش ادرار پی در پی سخت، جاری شدن ضعیف ادرار، عدم توانایی در ادرار، سوزش و ناتوانی جنسی از مهمترین علایم این بیماری است. دارو درمانی مطالعات آندوکرینی نشان داده که کم کردن آندروژنها منجر به آتروفی سلولهای اپیتلیال آن می‌شود و آندروژن در بیضه و غدد فوق کلیوی تولید شده و درمانهای آندوکربنی به صورت زیر است:

حذف منبع تولید آندروژی، مهار گونادوترپین هیپوفیز، کاهش ساخت آندروژن، جلوگیری از تأثیر آندروژن بر روی بافتها، مصرف

فلوتامید (اولکسین).

داروهای خوراکی مهار کننده آندروژن، جدیدترین درمان دارویی کانسر پروستات است. هورمون آزاد کننده گونادوتروپین (آنالوگهای لوپرولید، گاسرلین استات) نیز گاهی در درمان بکار می‌رود. این عوامل ترشح یا عملکرد آندروژنها را که سبب تحریک و رشد تومور است، مهار می‌کند. گاهی به بیمار استروژن می‌دهند (دی اتیل استیل بسترون) و با مهار آزاد سازی گونادوترپین هیپوفیز مقادیر سرمی تستوسترون را کاهش می‌دهند. از داروهای شیمی درمانی می‌توان به سیلکوفسفامید (سیستوکسان)، 5 فلوئور و اوراسیل استراموستین فسفات، دوکسور و بی سین هیدروکلراید (آدریامایسین) و سیتومایسین c (موتامایسین) اشاره کرد.درمان جراحی شامل پروستاتکتومی ترانس یوترال و پروستاتکتومی رادیکال است. پروستاتکتومی ترانس یوترال برای تومورهای خوب دیفرانسیه با حجم کم یا به عنوان یک عمل تسکینی برای رفع انسداد انجام می‌شود و در واقع یک آدنکتومی است از بافت جدید و پروستات حقیقی و کپسول فیبروتیک آن را خارج نمی‌کنند. پروستاتکتومی رادیکال از طریق پرینه یارتروپیک انجام می‌شود و محتویاتی مانند تمام غده پروستات، کپسول بیرونی، وزیکول سیمینالها، مقاطعی از وازود فرانها و قسمتی از گردن مثانه خارج می‌شود. سرطان پروستات با استفاده از لیکوپن موجود در گیاه زعفران قابل درمان است. آلکالوئید لیکوپن با کم کردن آندروژنها منجر به آتروفی سلول های اپیتلیال آن شده و از تاثیر آندروژن بر روی بافت ها جلوگیری می کند و بدین ترتیب سرطان پروستات درمان می شود.
نتایج و بحث:

سابقه درمان بیماری ها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است وانسان به کمک گیاهان دارویی خود را درمان کرده و می کند. انسان تنها با داروهای شیمیایی درمان نمی شود بلکه همه عوامل طبیعی نقش درمان را دارند و دارو نهایتا نقش پیشگیری را در برابر بیماری ها ایفا می کند. وجود گیاهان در طبیعت یکی از نعمتهای بزرگ الهی محسوب می شود این بیماری بر اثر تغییرات هورمونی حاصله نظیر کم شدن مقدار آندرسترون و یا افزایش مقادیر سرمی استروژن، استرادیول و آندروژن بوجود می آید. آلکالوئید لیکوپن با کم کردن آندروژنها منجر به آتروفی سلولهای اپیتلیال آن شده و از تاثیر آندروژن بر روی بافتها جلوگیری می کند و بدین ترتیب سرطان پروستات درمان می شود. هدف از این مقاله، تحقیق و بررسی خواص دارویی گیاه زعفران در درمان سرطان پروستات است.

منابع:

1. گیاهان دارویی- سید هادی صمصام شریعت- انتشارات مانی- -چاپ سال 1383

2. درمان بیماری ها به کمک داروهای گیاهی – میترا قاسمی – نشر تیهو – چاپ 1381

3 . معارف گیاهی - حسین میر حیدر - دفتر نشر فرهنگ اسلامی – چاپ 1373


4. گیاهان دارویی ، جلد سوم - دکتر علی زرگری – نشرموسسه انتشارات تهران – چاپ 1373

آلرژی‌ غذایی چیست؟‌

آلرژی‌ غذایی‌ عبارت‌ است‌ از واکنش‌ بیش‌ از اندازه‌ ی دستگاه‌ ایمنی‌ به‌ برخی‌ غذاها یا موادی‌ که‌ معمولاً بی‌خطرند. این‌ واکنش‌های‌ نا مطلوب‌ ممکن‌ است‌، ارثی‌ یا ناشی‌ از یک‌ نقص‌ اکتسابی‌ بیوشیمیایی‌ باشند. علایم‌ ممکن‌ است‌ در عرض‌ چند دقیقه‌ یا 2ساعت‌ پس‌ از خوردن‌ آن‌ غذای‌ به‌ خصوص‌ بروز کنند. در بعضی‌ موارد، امکان‌ دارد علایم‌ 2-1روز بعد نیز ظاهر نشوند.

علایم‌ شایع‌:

اسهال‌ (شایع‌ است‌)

درد شکمی‌ (شایع‌ است‌)

بثورات‌ پوستی‌

نفخ‌ و باد شکم‌ (شایع‌ است‌)

کهیر

تورم‌ صورت‌ (به‌ خصوص‌ لب‌ها)

خارش‌

تورم‌ دست‌ها و پاها

 آسم ‌

تهوع‌ و استفراغ‌

سرفه‌

 سردرد میگرنی‌ 

غش‌ یا حالت‌ نزدیک‌ به‌ غش‌

مواد غذایی آلرژی زا :

هرگونه‌ غذا یا ماده‌ای‌ که‌ بلعیده‌ می‌شود، می‌تواند باعث‌ بروز واکنش‌ آلرژیک‌ شود. غذاهایی‌ که‌ بیشتر باعث‌ این‌ حالت‌ می‌شوند، عبارتند از: شیر گاو ، تخم‌مرغ‌، گندم‌، سویا، بادام‌ زمینی ، ماهی ‌، آجیل مثل‌ گردو و فندق، خربزه ، کنجد ، تخمه ی آفتاب‌ گردان‌ و شکلات .

عوامل‌ افزایش‌دهنده‌ خطر:

خطر برای‌ کسانی‌ که‌ مشکلات‌ آلرژی‌ دیگری‌ نیز دارند، بیشتر است‌ و نیز اگر در یکی‌ از اعضای‌ خانواده‌، سابقه ‌ی آلرژی‌ غذایی‌ وجود داشته‌ باشد.

پیشگیری‌ :

غذاهای‌ ایجاد کننده ی آلرژی را در خود شناسایی‌ نمایید و از مصرف آنها پرهیز کنید.

معلوم‌ شده‌ شیرخورانی‌ که‌ غذای‌ جامد برای‌ آنها دیرتر شروع‌ می‌شود، کمتر به‌ آلرژی‌ غذایی‌ دچار می‌شوند.

آلرژی‌ غذایی‌ در شیرخواران‌ معمولاً بعد از 4-2 سالگی‌ برطرف‌ می‌شود.

بزرگسالانی‌ که‌ به‌ بعضی‌ ازغذاها (به‌ خصوص‌ شیر، ماهی‌ یا آجیل ) آلرژی‌ دارند، با احتمال‌ بیشتری‌ این‌ آلرژی‌ را برای‌ سال‌ها حفظ‌ می ‌نمایند.

عوارض‌ احتمالی‌:

- آنافیلاکسی‌ (یک‌ نوع‌ آلرژی‌ حاد و خطرناک‌ که‌ حین‌ آن‌ تنفس‌ دچار مشکل‌ شده‌، ضربان‌ قلب‌ نیر نامنظم‌ شده‌، و فشارخون‌ کاهش‌ می‌یابد)

- واکنش‌ شبیه‌ کهیر

- آسم‌ ریه ها

- التهاب‌ روده‌ها

- ضایعات‌ شبیه‌ اگزما

توصیه های درمانی :

1- حذف‌ غذاهای‌ مورد شک‌ از رژیم‌ غذایی‌ برای‌ مدت‌ دو هفته‌ یا تا زمانی‌ که‌ علایم‌ آلرژی‌ ناپدید شوند. سپس‌ اضافه‌ نمودن‌ غذاهای‌ مورد شک‌ به‌ صورت‌ تک‌ تک‌ به‌ رژیم‌ غذایی‌. به‌ این‌ ترتیب‌ مشخص‌ می‌شود که‌ کدام‌ غذاها در ایجاد آلرژی‌ شما نقش‌ دارند.

2- آزمایش‌ تزریق‌ پوستی‌ گاهی‌ ممکن‌ است‌ غذای‌ آلرژی‌ زا را شناسایی‌ کند. اما کم‌ نیستند مواردی‌ که‌ این‌ آزمایش‌ها اشتباهاً غذاهایی‌ که‌ شما به‌ آنها آلرژی‌ ندارید را به‌ عنوان‌ مسئول‌ آلرژی‌ غذایی‌ معرفی‌ می کنند.

مهم ترین مواد غذایی آلرژی زا عبارتند از :شیر گاو، تخم‌مرغ‌، گندم‌، سویا، بادام‌ زمینی، ماهی‌، آجیل مثل‌ گردو و فندق.

3- بیمارانی‌ که‌ آلرژی‌ غذایی‌ شدیدی‌ به‌ یک‌ نوع‌ غذا دارند، باید بسیار مراقبت‌ باشند که‌ از خوردن‌ آن‌ غذا پرهیز کنند.

4- همیشه‌ یک‌ کیت‌ که‌ دارای‌ سرنگ‌ حاوی‌ آدرنالین‌ است‌ را به‌ همراه‌ داشته‌ باشید تا اگر احیاناً غذای‌ آلرژی ‌زا تصادفاً خورده‌ شد و واکنش‌ حاد و فوری‌ رخ‌ داد، از این‌ سرنگ‌ استفاده‌ شود. البته این کار باید تحت نظر پزشک باشد.

5- یک‌ دست‌بند یا گردن‌ آویز مخصوص‌ همراه‌ داشته‌ باشید که‌ روی‌ آن‌ نوع‌ آلرژی‌ دقیقاً مشخص‌ شده‌ باشد.

داروها :

هیچ‌ دارویی‌ برای‌ درمان‌ آلرژی‌ غذایی‌ وجود ندارد، اما از بعضی‌ از داروها می‌توان‌ برای‌ تخفیف‌ یا رفع‌ علائم‌ استفاده‌ نمود.

فعالیت‌:

هیچ‌ محدودیتی‌ برای‌ آن‌ وجود ندارد.

رژیم‌ غذایی‌:

‌ازغذایی‌ که سبب ایجاد آلرژی در شما می شود، اجتناب ‌کنید یا مصرف‌ آن‌ را به حداقل برسانید‌. برچسب‌ غذاها را به‌ دقت‌ مطالعه‌ کنید.

اگر شما یا یکی‌ ازاعضای‌ خانواده‌ تان دچارعلایم‌ خفیف‌ تا متوسط‌ آلرژی‌ غذایی‌ هستید یا شاهد یک‌ واکنش‌ شدید آلرژیک پس‌ ازخوردن‌ غذا در یکی‌ از همراهانتان‌ هستید، در این‌ شرایط‌ فوراً درخواست‌ کمک کنید و به پزشک‌ مراجعه‌ نمایید.

کهیر چیست؟

 کهیر تورم قرمز رنگ پوست است که توأم با خارش است. هر ضایعه کهیر بعد از چند دقیقه تا چند ساعت بدون باقی گذاشتن اثر از بین می رود و سپس ضایعات جدید در محل های قبلی یا محل های جدید به وجود می آید. اندازه ضایعات کهیر از کوچکی یک عدس تا بزرگی یک بشقاب متغیر است. ممکن است ضایعات به هم پیوسته باشد و نواحی وسیعی از پوست را بپوشاند. معمولاً خارش شدید وجود دارد، ولی ممکن است سوزش یا به ندرت درد نیز وجود داشته باشد.

علت کهیر، خروج پلاسمای خون از مویرگ های کوچک خونی سطح پوست است که در اثر واسطه های شیمیایی، بخصوص هیستامین رخ می دهد. ترشح هیستامین از سلول هایی به نام ماست سل است.

کهیر به طور کلی بسیار شایع است و حدود 20 – 10 درصد افراد حداقل یک بار در طول عمر مبتلا به کهیر می شوند. کهیر به طور معمول ظرف چند روز تا چند هفته بهبود می یابد، ولی در مواردی هم ممکن است سال ها و حتی دهه ها به طول انجامد و مرتباً حملات آن تکرار شود.

چنانچه کهیر در نواحی خاصی مثل پلک ها و لب ها بروز کند، سبب تورم می شود که ممکن است باعث نگرانی بیمار شود، ولی این تورم ظرف 12 تا 24 ساعت برطرف می شود. ولی اگر بیمار دچار مشکل تنفسی یا بلع شود، باید به طور اورژانس تحت درمان قرار گیرد.

کهیر حاد

کهیرهایی که کمتر از 6 هفته از ایجاد آنها می گذرد، تحت عنوان «کهیر حاد» طبقه بندی می شوند. در این نوع کهیر علت معمولاً تشخیص داده می شود. شایع ترین علل کهیر حاد غذاها، داروها و عفونت ها هستند. نیش حشرات نیز می تواند سبب بروز کهیر شود.

کهیر مزمن

کهیرهایی که بیش از 6 هفته از بروز آنها می گذرد، «کهیر مزمن» نامیده می شوند. تعیین علت این نوع کهیر، اغلب بسیار مشکل است و در تعداد کمی از بیماران می توان علت را تشخیص داد. پزشک برای تعیین علت کهیر، باید سؤالات زیادی از بیمار بپرسد و معاینات متعددی را انجام دهد، ولی با وجود بررسی های زیاد در بیش از دو سوم این بیماران نمی توان علت کهیر را پیدا کرد.

علل کهیر

مواد خوراکی:

شایع ترین مواد خوراکی مولد کهیر عبارت اند از: تنقلات، شکلات، ماهی، گوجه فرنگی، تخم مرغ، توت و شیر. به طور کلی مواد خوراکی تازه و خام، بیش از مواد پخته شده سبب ایجاد کهیر می شوند. افزودنی های خوراکی و نگاهدارنده ها نیز ایجاد کهیر می کنند.

داروها:

تقریباً تمامی داروهای تجویز شده توسط پزشک یا داروهای خود درمانی می توانند سبب بروز کهیر شوند، برخی از این داروها عبارت اند از: آنتی بیوتیک ها، مسکن ها، آرام بخش ها و خواب آورها، مکمل های غذایی، آنتی اسیدها. ویتامین ها و قطره های چشمی و ملیّن ها و شیاف ها نیز ایجاد کهیر می کنند. در صورت ابتلا به کهیر، باید تمامی داروهای مصرف شده، حتی در هفته های اخیر را به پزشک اطلاع داد تا در تعیین علت، راهنما باشد.

عفونت ها:

بعضی از عفونت ها از قبیل سرماخوردگی  و عفونت های گلو در کودکان می توانند سبب بروز کهیر شوند، ولی برخی عفونت های مزمن و گاه عفونت هایی به شکل سینوزیت  یا برخی آبسه ها نیز به عنوان علت ایجاد کهیر مهم هستند.

بیماری های داخلی:

بیماری های داخلی مختلفی ازجمله بیماری های غدد داخلی، بیماری های کبدی، آلودگی های انگلی و ندرتاً بیماری های بدخیم، بایستی در فهرست علل کهیر مدنظر باشند.

کهیرهای ناشی از عوامل فیزیکی

برخی از عوامل فیزیکی مثل نور خورشید، سرما، فشار، ارتعاشات شدید، تعریق، ورزش و تماس با آب می تواند در بعضی افراد سبب بروز کهیر شود.

در کهیر ناشی از آفتاب، ضایعات در محل هایی که در معرض تابش آفتاب هستند بروز می کنند و ظرف چند ساعت برطرف می شوند.

کهیرهای ناشی از سرما در عضوی که در معرض سرما بوده پیدا می شود.

تعریق در افراد جوان باعث کهیرهای کوچک خارش دار می شود که معمولاً به دنبال ورزش یا اضطراب بروز می کند و ظرف 15 – 10 دقیقه برطرف می گردد. گاه در بعضی افراد، خارانیدن شدید پوست یا تحت فشار قرار گرفتن آن باعث بروز کهیر می شود. تماس با آب صرف نظر از این که سرد یا گرم باشد، از علل دیگر کهیرهای فیزیکی هستند.

درمان کهیر

بهترین درمان کهیر، تعیین علت و حذف آن است. اما این امر بخصوص در کهیر مزمن اغلب میسر نیست، ولی در مواردی که عللی از قبیل عفونت، غذا، دارو یا عوامل فیزیکی عامل کهیر باشند، با حذف آن عامل کهیر نیز درمان می شود.

در بسیاری از موارد پس از معاینات کامل بیمار، لازم است که آزمایش های تکمیلی انجام شود تا در صورت امکان علت کهیر تعیین شود، که البته همیشه این توفیق حاصل نمی شود.

چنانچه علت پیدا نشود، درمان طبعاً باعث حذف کهیر خواهد شد. ولی در مواردی که علت پیدا نشود، کهیر به طور علامتی درمان می شود که داروهای آنتی هیستامین در رأس درمان های کهیر هستند. آنتی هیستامین ها در صورتی از بروز کهیر جلوگیری می کنند که به طور منظم مصرف شوند و مصرف آنها صرفاً در زمان پیدایش کهیر تأثیر خیلی زیادی ندارد.

البته در مورد مصرف آنتی هیستامین ها، عوارض آنها (از قبیل ایجاد حالت خواب آلودگی) را باید در نظر داشت و در افراد سالخورده که دچار احتباس ادراری هستند یا بعضی داروهای آرام بخش مصرف می کنند، باید مصرف آنها با احتیاط صورت گیرد.

همچنین در زمان حاملگی، بسیاری از داروها ازجمله آنتی هیستامین ها دارای عوارضی هستند که باید مورد توجه باشند.

از تداخل اثر داروها نیز نباید غافل بود و بیماران بایستی داروهای دیگری را که به علل دیگر مصرف می نمایند، به پزشک یادآوری کنند، چون داروها هم به عنوان عامل کهیر و هم به عنوان تأثیر متقابل روی داروهای آنتی هیستامین مهم هستند.

گهگاه در کهیرهای مقاوم، پزشک ممکن است چند نوع آنتی هیستامین را باهم یا به طور متناوب تجویز کند. در موارد حاد و شدید، به ویژه مواردی که مشکل تنفسی بروز نماید، مراجعه به اورژانس و تجویز «اپی نفرین» یا «کورتیکواستروئید» تزریقی با صلاحدید پزشک معالج، صورت می گیرد.

دکتر زهرا حلاجی ( متخصص بیماری های پوست ومو)

سیاه سرفه

سیاه سرفه 

 فرناز میرحسینی   

  .سیاه سرفه می تواند هر فردی را در هر سنی مبتلا سازد. علامت اصلی این بیماری سرفه های سخت و شدید می باشد. در بین هر سرفه فرد کاملا سالم به نظر می رسد. گاهی ساعت ها بین هر حمله سرفه طول می کشد. سیاه سرفه می تواند یک بیماری آزاردهنده و ناراحت کننده باشد که معمولا چندین هفته ادامه دارد. بهبود کامل همیشگی است اما عوارض جدی در برخی از حالات رخ می دهد. این بیماری اساسا به دلیل واکسیناسیون امروزه یک بیماری شایع در بین کودکان نمی باشد. هرچند برخی از بزرگسالان و کودکان بزرگتر به این بیماری مبتلا می شوند، به این دلیل که تاثیر واکسیناسیون بر علیه سیاه سرفه می تواند در طول زمان در برخی از افراد کاهش یابد.

سیاه سرفه چیست؟

سیاه سرفه عفونتی است که توسط باکتری به نام بوردتلا پرتوسیس ایجاد می شود. این باکتری به دیگر افراد از طریق ذرات ریز عفونی موجود در هوا که در طول سرفه و همچنین از طریق تماس نزدیک با فرد آلوده تولید می شوند، پخش می شود. این باکتری به سلول هایی که در مجرای تنفسی قرار دارند متصل شده، سپس تکثیر یافته و باعث بروز علایم می شود. بوردتلا پرتوسیس برای بروز علایم (اساسا سرفه) روی دیواره مجاری تنفسی اثر کرده و علایم تا مدت ها بعد از اینکه باکتری از بین می رود ادامه دارند.

علایم سیاه سرفه چیست؟

بیماری به طور ویژه از یک الگو پیروی می کند:

مرحله اولیه (فاز موکوسی یا مخاطی)

در ابتدا اغلب گلو، دردناک می شود. درطول یک روز تقریبا سرفه های عادی خشک و ملایم گسترش می یابند. در این مرحله فرد ممکن است ناخوشی خفیفی را احساس کرده و تب خفیفی داشته باشد. همچنین ممکن است آبریزش بینی نیز داشته باشد. بعد از چند روز ممکن است تولید سرفه ها همراه با مقداری موکوس بیشتر شوند – اما در ابتدا هنوز به نظر می رسد که سرفه ها عادی می باشند.

مرحله اصلی سرفه (فاز تهاجم)

بعد از چند روز، اغلب 10 تا 14 روز از شروع بیماری، سرفه ها بدتر شده و وارد فاز تهاجمی می شوند. به این معنی که حالات تهاجمی از سرفه های سخت و شدید به وجود می آید. گاهی به این سرفه ها، سرفه های خفه کننده گفته می شود.

·         درطول یک حمله سرفه، فرد دائما بارها و بارها سرفه می کند. صورت اغلب قرمز شده و بدن سفت می شود. در نهایت، تلاش ناخوشایندی برای فرو بردن هوا به داخل ریه ها وجود دارد که ممکن است منجر به تولید یک صدای بلند شود.

توجه: این صدا درانتهای یک نوبت از سرفه فقط در حدود نیمی از موارد اتفاق می افتد.

·         در برخی از کودکان ممکن است در انتهای یک حمله سرفه، توقف در تنفس رخ دهد و برای مدتی کوتاه رنگ پوست کودک کبود شود. این حالت بدتر از آنچه که هست به نظر می رسد، به این دلیل که معمولا تنفس سریعا پس از آن ادامه می یابد.

·         هر نوبت حملات سرفه به طور ویژه بین یک تا دو دقیقه طول می کشد.

·         ممکن است چند نوبت حمله سرفه با هم رخ داده و در مجموع چند دقیقه به طول انجامد.  

·         تهوع در انتهای هر حمله سرفه رایج است.

·         تعداد دفعات سرفه در هر روز از موردی به مورد دیگر متفاوت می باشد. ممکن است دربرخی از افراد تعداد دفعات سرفه در هر روز کم باشد اما در برخی دیگر تا 100 نوبت هم می رسد.  میانگین دفعات تقریبا 12 تا 15 نوبت در هر روز می باشد.

بین هر نوبت حمله سرفه فرد ممکن است سالم به نظر رسد (مگر اینکه عارضه ای غیرشایع در فرد پیشرفت کند). علایم تب، آبریزش بینی و سایر نشانه های بیماری معمولا در این مرحله رفع شده است. اما هر نوبت حمله سرفه می تواند آزاردهنده باشد.

این مرحله از بیماری معمولا حداقل دو هفته و اغلب بیشتر ادامه دارد.

مرحله تسکین (فاز بهبودی)

تعداد دفعات سرفه به تدریج در طول یک دوره که می تواند تا سه ماه یا بیشتر ادامه یابد، تسکین می یابد. (در برخی از کشورها سیاه سرفه به عنوان سرفه صد روزه شناخته می شود.) در حین اینکه شرایط عمومی فرد در حال بهبود است، امکان دارد که فرد همچنان به سرفه های شدید زیاد دچار باشد.

بیماری سیاه سرفه به این دلیل که تعداد دفعات سرفه می تواند آزاردهنده باشد، به میزان زیادی ناخوشایند است. هرچند در برخی از موارد، علایم خفیف تر از آنچه که در بالا توضیح داده شد، هستند. ممکن است فقط سرفه های موقتی بدون تهوع و شدت زیاد که خیلی بد نیستند، وجود داشته باشد.

چه کسانی مبتلا به سیاه سرفه می شوند؟

هر فردی با هر سنی می تواند به این بیماری مبتلا شود.

کودکان

در کشورهایی که ایمنی سازی (واکسیناسیون) در آنها وجود ندارد، در بیشتر کودکان سیاه سرفه گسترش می یابد. مثلا در کشور انگلستان قبل از ایمنی سازی، این بیماری هر سه الی چهار سال شیوع داشت. حدود هشت نفر از هر 10 کودک پنج ساله، به این بیماری مبتلا بودند.  بعد از اینکه ایمنی سازی در انگلستان در دهه 1950 شناسایی شد، تعداد موارد به میزان زیادی کاهش یافت. در دهه 1970 زمانی که نگرانی در مورد تاثیرات جانبی واکسن به وجود آمد، بعد از آن یک کاهش ناگهانی در سطح ایمنی سازی انجام شد. این امر منجر به شیوع بیشتر این بیماری گردید و حدود 400000 کودک را تحت تاثیر قرار داد. میزان ایمنی سازی مجددا افزایش یافت و بیشتر کودکان امروزه ایمن هستند.

امروزه سیاه سرفه بیماری نادری در میان کودکان در بسیاری کشورها از جمله ایران می باشد اما در کشورهایی با سطح ایمنی سازی پایین، دلیل عمده بیماری در میان کودکان باقی مانده است.

بزرگسالان و کودکان بزرگتر

سیاه سرفه تنها یک بیماری دوران کودکی نمی باشد. بزرگسالان نیز می توانند به این بیماری مبتلا شوند. در حقیقت، به دلیل ایمنی سازی، امروزه بیشتر موارد در کشو.رهای دارای برنامه واکسیناسیون، در بین کودکان بزرگتر و بزرگسالان روی می دهد. به این دلیل که برخی از بزرگسالان هنوز بر علیه این بیماری واکسینه نشده اند. همچنین، تاثیر واکسینه شدن برعلیه این بیماری ممکن است درطول سالها در برخی از افراد کاهش یابد. بنابراین حتی اگر فرد در دوران کودکی برعلیه این بیماری واکسینه شد، همچنان ممکن است در بزرگسالی به این بیماری مبتلا شود.

اثبات تشخیص سیاه سرفه به طور واضح با استفاده از آزمایشات دشوار می باشد. سیاه سرفه احتمالا علت شایع بسیاری از سرفه های ناشناخته بوده که برای چندین هفته ادامه دارند و نیز در میان افرادی که در بین هر نوبت سرفه سالم به نظر می رسند، رخ می دهد.

تشخیص سیاه سرفه چگونه است؟

معمولا براساس علایم ویژه تشخیص داده می شود. آزمایشی وجود دارد که توسط آن جهت تایید تشخیص، باکتری شناسایی می شود. این آزمایش شامل تهیه کردن نمونه مخاطی از ناحیه پشتی گلو و فرستادن آن به آزمایشگاه جهت بررسی می باشد. هرچند در صورت سرفه های طولانی مدت، باکتری که باعث این بیماری می شود، از بین خواهد رفت اما معمولا سرفه ها برای  چندین هفته ادامه می یابند. از این رو، یک تست منفی، بدون حضور باکتری، تشخیص سیاه سرفه را در فردی که برای چندین هفته سرفه می کند، رد نخواهد کرد.

آزمایش خون که می تواند حضور آنتی بادی ها را برعلیه باکتری سیاه سرفه تشخیص دهد، از سال 2001 در دسترس بوده و استفاده از آن به ویژه در بین بزرگسالان در حال افزایش می باشد.

عوارض احتمالی این بیماری چیست؟

بیشتر افراد به طور کامل بهبود می یابند، اما در برخی عوارضی گسترش می یابد. عوارض به میزان بسیار شایع در نوزادان زیر شش ماه پیشرفت می کند. عوارض ممکن شامل موارد زیر می باشد:

·         پنومونی (عفونت ریه). درصورتی که فرد به سیاه سرفه مبتلا باشد، سایر باکتری ها بسیار آسانتر می توانند ریه ها را عفونی کنند. به همین دلیل گاهی پنومونی که از عفونت های ثانویه ناشی می شود، روی می دهد. پنومونی در نوزادانی که دچار بیماری بیشتر، تب بالا، تنفس سریع و یا اشکال در تنفس در بین دفعات سرفه هستند، مورد تردید می باشد.

·         ایجاد فشار در نتیجه سرفه های سخت و شدید می تواند، به ندرت، باعث پاره شدن رگ های خونی مغزی، خون دماغ، وجود خون در سرفه یا تورم پوست شود. افزایش فشار در شکم درطول دفعات سرفه ممکن است باعث ایجاد حفراتی در دیواره شکم گردد.

·         به ندرت آسیب مغزی اتفاق می افتد.

عوارضی از قبیل پنومونی شدید یا آسیب مغزی گاهی می تواند منجر به مرگ شود.

درمان سیاه سرفه چیست؟

آنتی بیوتیک ها

باکتری که باعث سیاه سرفه می شود می تواند توسط آنتی بیوتیک ها از بین رود. هرچند زمانی که سرفه ها شروع می شوند، درمان با آنتی بیوتیک تاثیر کمی روی دوره بیماری دارد. باکتری به طور قوی تاثیر خود را در مجاری تنفسی برای شروع  دفعات سرفه برای  چندین هفته اعمال کرده است.

هرچند در صورتی که بیماری در هفته های اول تشخیص داده شود، معمولا یک دوره از آنتی بیوتیک ها تجویزمی شود. به این دلیل که پنج روز بعد از مصرف آنتی بیوتیک، فرد دیگر مبتلا به عفونت نمی باشد. بدون مصرف آنتی بیوتیک، فرد می تواند برای تقریبا سه هفته بعد از شروع سرفه ها، هنوز مبتلا به علایم باشد.

روش های کلی شامل موارد زیر می باشد:

·         آرامش کلی. شیر دادن به کودک در یک موقعیت نشسته به نظر می رسد مقداری آرامش به نوزادان دهد.

·         تمیز کردن هرگونه مخاط و مواد بالا آورده شده در طول دفعات سرفه برای جلوگیری کردن از بلعیدن آنها توسط کودک در حین تنفس.

·         بررسی عوارضی از قبیل ذات الریه که باید با آنتی بیوتیک ها درمان شوند.

·         اطمینان حاصل کردن از اینکه کودک بیمار به مقدارکافی غذا و مایعات دریافت می کند.

آیا می توان از این بیماری پیشگیری کرد؟

آنتی بیوتیک ها

یک دوره آنتی بیوتیکی ممکن است برای افراد غیر واکسینه که در تماس با فرد مبتلا به سیاه سرفه می باشند، تجویز شود. این امر ممکن است از گسترش بیماری جلوگیری کند.

ایمنی سازی (واکسیناسیون)

در انگلستان واکسیناسیون علیه این بیماری به طور روزمره برای تمام کودکان انجام می شود. این واکسن جزء واکسن های سه گانه بوده، سه دوز معمولا در سنین دو، سه و چهار ماهگی تجویز شده و سپس یک تزریق در مرحله پیش دبستانی در سنین سه الی پنج سال صورت می گیرد. واکسیناسیون مفید بوده اما درمان قطعی نمی باشد. این است دلیل اینکه چرا هنوز برخی از کودکان واکسینه شده، به این بیماری مبتلا می شوند. همچنین، همانطور که در بالا اشاره شد، تاثیر واکسیناسیون ممکن است در طول سالها کاهش یابد. این است دلیل اینکه چرا در برخی از کودکان بزرگتر و بزرگسالانی که در کودکی واکسینه شده اند، این بیماری پیشرفت می کند.

شانس بهبودی چیست؟

بیشتر افراد مبتلا به سیاه سرفه، بهبودی کامل به دست می آورند. هرچند این بیماری می تواند به دلیل سرفه های سخت آزار دهنده یک بیماری ناخوشایند باشد. دوره کلی بیماری معمولا بین شش تا هشت هفته بوده ولی می تواند طولانی تر هم باشد. عوارض جدی و مرگ غیرمعمول هستند اما به میزان زیاد در کودکان زیر شش سال اتفاق می افتد. بیماری های جدی در کودکان بزرگتر و بزرگسالان شیوع کمتری دارند. زمانی که فرد بهبود می یابد، معمولا در برابر این بیماری ایمن شده و در نتیجه احتمال ابتلای مجدد کم است.

روغن ها و چربی ها، خواص، نگهداری و مصرف

روغن ها و چربی ها، خواص، نگهداری و مصرف
مقدمه
 چربیها و روغن ها از مهمترین اجزای غذای انسان به شمار می روند و همه ما هر روز مقادیری از این ماده غذایی را مصرف می کنیم. چربیها در تمام سلولها و بافتهای بدن وجود دارند و نقشی حیاتی در غشای سلولی ایفا می کنند. همچنین چربیها به صورت پوشش و لایه محافظ در اطراف بعضی از اعضا و اندامهای بدن یافت می شوند.

 روغن ها و چربیها به دو گروه حیوانی و گیاهی تقسیم می شوند. روغن حیوانی شامل پیه، دنبه، کره، روغن ماهی و …… و روغن گیاهی یا روغن نباتی شامل آفتابگردان، سویا، پنبه دانه، زیتون، روغن گردو، کلزا، پالم و …… است.
 چربیها در رژیم غذایی ما به دو صورت مرئی و نامرئی یافت می شوند. چربیهای مرئی به طور مجزا قابل رویت هستند مانند کره، مارگارین، روغن نباتی و روغن حیوانی اما چربیهای نامرئی در اغلب غذاها در داخل بافت پراکنده اند مانند شیر، تخم مرغ، میوه زیتون، پنیر، ماست، بستنی، خامه، سرشیر، شکلات، چیپس سیب زمینی و آجیل. این چربی ها به طور مجزا دیده نمی شوند.
نقش چربیها و روغن ها در بدن چیست؟
- چربی غنی ترین منبع انرژی در بدن است. هر یک گرم چربی حدود ۹ کیلو کالری انرژی تولید می کند.
- وجود چربی در غذا باعث خوشمزه شدن و برانگیختن اشتها می شود و در ایجاد احساس سیری بعد از خوردن غذا موثر است
- چربیها پیش ساز برخی هورمون ها هستند.
- چربیهای زیر پوست از هدر رفتن حرارت بدن و نفوذ سرما به بدن جلوگیری می کنند.
- چربیها منبع اسیدهای چرب ضروری اند که بدن به طور طبیعی آنها را تولید نمی کند. اسیدهای چرب ضروری شامل اسید لینولئیک، اسید لینولنیک و اسید آراشیدونیک می باشند.
- ویتامین های K,E,D,A محلول در چربی هستند. بنابراین چربی موجود در رژیم غذایی این ویتامین ها را به بدن می رساند.
- کلسترول یا از طریق مصرف مواد غذایی به بدن می رسد و یا در کبد سنتز می شود. این ترکیب برای ساخت نمک های صفراوی و هورمون های استروئیدی ضروری است و در ساختمان غشاء سلول نیز وجود دارد. بنابراین وجود کلسترول در حد معینی برای انجام اعمال حیاتی بدن لازم است. اما افزایش مقدار کلسترول خون خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را افزایش می هد.
تری گلیسیریدها چه هستند؟
بخش عمده تشکیل دهنده چربی ها و روغن های خوراکی را تری گلیسیریدها تشکیل می دهند. هر مولکول تری گلیسیرید از ۳ اسید چرب تشکیل شده است که به یک الکل سه ظرفیتی بنام گلیسرول متصل شده اند.

اسیدهای  چرب و انواع آن کدامند؟
 اسید چرب یک ترکیب آلی متشکل از یک زنجیره کربنی است که اتم های هیدروژن و گروه کربوکسیل (COOH) به آن متصل اند.
 اسید چرب اشباع
 اگر همه اتم های کربن زنجیره کربنی اسید چرب به وسیله پیوندهای تک کووالانسی (C-C) به یکدیگر متصل شده باشند اسید چرب مزبور اشباع شده نامیده می شود. اسید پالمتیک CH3(CH2)14COOH یک اسید چرب اشباع شده است چون اتصال بین تمام کربن ها اتصال یگانه یا تک کووالانسی است.
 اسید چرب غیر اشباع
 در صورتی که در یک اسید چرب، یک پیوند دوگانه در زنجیره کربنی وجود داشته باشد (C=C) در ایــن صــــورت اســـید چــــرب مزبور را اسید چرب تک غیر اشباعی یا MUFA (Mono unsaturated fatty acid) می نامند. اسید اولئیک مثالی از یک اسید چرب تک غیر اشباعی است.
 در صورتی که تعداد پیوندهای دوگانه در اسید چرب بیش از یک باشد، اسید چرب چند غیر اشباعی یا PUFA (Poly unsaturated fatty acid) نامیده می شود. مثل اسید آراشیدونیک و اسید لینولئیک.
اسید لینولنیک (امگا ۳)، اسید لینولئیک (امگا ۶) و اسید اولئیک از مهمترین اسیدهای چرب غیر اشباع هستند. این سه اسید چرب در کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون و مهار تومورهای سرطانی نقش عمده ای دارند. اسید لینولنیک بطور عمده در دانه ها و مغزها از جمله تخم کتان و شاهدانه، روغن ماهی و بطور کلی ماهی های چرب مثل قزل آلا، ماهی آزاد، کپور و ….. وجود دارد. اسید لینولئیک (امگا ۶) در  انواع روغن های نباتی مثل آفتابگردان و اسید اولئیک به وفور در روغن زیتون و مغزها مثل گردو، بادام، پسته، فندق و تخمه های آجیلی مثل تخمه آفتابگردان و تخمه کدو و …….. وجود دارد.

فرم های مختلف اسیدهای چرب غیر اشباع
الف – فرم سیس: در حالت طبیعی، اسیدهای چرب غیر اشباع به فرم سیس هستند. در این شکل، فرم قرار گرفتن اتم های مجاور پیوند دوگانه یعنی H و COOH نامتقارن است

ب- فرم ترانس: در شرایط غیر طبیعی، مثلا” در حین فرآیند هیدروژناسیون روغن مایع، اسید چرب ترانـــس تولید می شود. فرآیند هیدروژناسیون در صنعت طی عملیات مخصوصی برای تبدیل روغن های نباتی مایع به شکل جامد انجام می شود. در فرم ترانس، اتم های مجاور پیوند دوگانه به شکل متقارن قرار می گیرند. این تغییر شکل اثرات سوئی بر سلامت انسان دارد.

 هیدروژناسیون چیست؟
در صنعت با کنترل دقیق شرایط می توان روغن های مایع را تا تهیه محصولی با قوام مطلوب (نیمه جامد) هیدروژنه کرد. در ایــن فرآیند در اثر پیوند بین اتم های هیدروژن و کربن در محل پیوندهای دوگانه (غیر اشباع) بخشی از اسیــدهای چـــرب غیر اشباع به اسیدهای چرب اشباع تبدیل می شوند و در این صورت میزان اسیدهای چرب غیر اشباع روغن کمتر خواهد شد. در واقع هیدروژناسیون یعنی تبدیل برخی اسیدهای چرب غیر اشباع روغن مایع به اسیدهای چرب اشباع که باعث تولید روغن جامد می شود. هر چه فرآیند هیدروژناسیون طولانی تر باشد، روغن جامدتر و سفت تر می شود.
بنابراین در روغن های نباتی که کاملا” سفت و جامد هستند میزان اسیدهای چرب اشباع بالاتراست. متاسفانه در فرآیند هیدروژناسیون اسید چرب ترانس نیز تولید می شود. این فرآیند نامطلوب است و در صنعت سعی می شود با کنترل هیدروژناسیون تولید اسیدهای چرب ترانس به حداقل برسد.
در حال حاضر، در حدود ۹۰-۸۰% روغن های مایع در کشور با فرآیند هیدروژناسیون به روغن نباتی جامد تبدیل می شود. علت عمده هیدروژناسیون روغن های مایع، پذیرش بیشــتر مـــصرف کنندگان برای مصرف روغن جامد به دلیل ناآگاهی از مضرات روغن جامد و همچنین سهولت حمل و نقل روغن جامد می باشد.
 اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶ چه هستند؟
 این نوع نامگذاری اسیدهای چرب به دلیل روش شماره گذاری زنجیره کربنی می باشد. در صورتی که شماره گذاری اتم های کربن در طول زنجیره اسید چرب از جهت مخالف COOH انجام شود و اولـــین پـــیوند دوگانه بر روی اتم کربن شماره ۳ قرار گرفته باشد، به آن اسید چرب امگا ۳ می گویند. اسید لینولنیک که یک اسید چرب غیر اشباع است جزء اسیدهای چرب امگا ۳ است. اسید لینولئیک هم که یک اسید چرب غیر اشباع است و به همان ترتیب گفته شده اولین پیوند دوگانه آن روی کربن شماره ۶ قرار گرفته است، یک اسید چرب امگا ۶ می باشد.
 امـــروزه بدلیل فواید اسیدهای چرب امگا ۳، توجه فراوانی به آنها در رژیم غذایی روزانه می شود. سازمان جهانی بهداشت توصیه می کند که در رژیم غذایی روزانه نسبت اسید چرب غیر اشباع لینولئیک یا امگا ۶ به اسید چرب غیر اشباع لینولنیک یا امگا ۳ باید حداقل ۵ بر یک (مشابه شیر مادر) و حداکثر ۱۰ بر یک باشد. به عبارت دیگر، باید در رژیم غذایی روزانه میزان امگا ۶ حداقل ۵ و حداکثر ۱۰ برابر امگا ۳ باشد.

 فواید اسیدهای چرب امگا ۳
 نقش اسیدهای چرب امگا ۳ در پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی به اثبات رسیده است. مطالعات متعددی نشان داده است در افرادی که در رژیم غذایی خود ماهی مصرف می کنند احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی کمتر است. در چربی برخی از ماهی ها اسید چرب امگا ۳ به مقدار فراوان وجود دارد که در پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی حائز اهمیت است. مقداراسید چرب امگا ۳ در ماهی آزاد، تن، ساردین و سالمون بیشتر است.
کلسترول چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
کلسترول یک ترکیب مشتق از چربی است که در ساختمان غشاء سلولی و لیپو پروتئین های خون وجود دارد. بطور طبیعی در بدن یک فرد بالغ، به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن ۲ گرم کلسترول وجود دارد. کلسترول یک ماده ضروری برای زندگی انسان است زیرا نه فقط به حفظ ساختمان غشاء سلول کمک می کند بلکه برای ساخت نمک های صفراوی و هورمون های استروئیدی نیز لازم است. در صورتی که رژیــم غـــذایی حاوی مقدار کافی کلسترول نباشد، کبد آن را با استفاده از سایر چربی های مصرف شده می سازد. انواع چربی های حیوانی مثل روغن حیوانی، پیه، دنبه و چربی های گوشت و زرده تخم مرغ حاوی کلسترول هستند.
انواع کلسترول
 کــلستــــرول خون شامل کلسترول تام (TC)، کلسترول خوب (HDL) و کلسترول بد (LDL ) می باشد. این تقسیم بندی بر اساس دانسیته لیپو پروتئین هایی است که کلسترول در ساختمان آنها وارد شده است. کلسترول تام مجموع کلسترول خوب (HDL) و کلسترول بد (LDL) می باشد. در صورتی که مقدار کلسترول بد (LDL) یا Low Density Lipoprotein در خون از حد مطلوب بالاتر برود سبب سختی عروق آترواسکلروز می شود و احتمال افزایش فشارخون و سکته قلبی را افزایش می دهد.
اسیدهای چرب اشباع باعث افزایش کلسترول بد (LDL) و در عین حال، کلسترول خوب (HDL) می شوند و در نتیــجه کلسترول تام را افزایش می دهند. اسیدهای چرب ترانس که در اثر هیدروژناسیون روغن های مایع و تبدیل آنها به روغن های جامد تولید می شود، میزان کلسترول بد را به مراتب بیشتر از اسیدهای چرب اشباع افزایش می دهند و در نهایت اثرات سوء آن ها بر سلامت انسان بیش از اسیدهای چرب اشباع می باشد.
الگوی مصرف روغن و چربی
طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت روغن و چربی می تواند حداقل ۱۵% و حداکثر ۳۰% از نیاز انرژی روزانه هر فرد را تامین کند. همچنین اسیدهای چرب اشباع حداقل ۷% و حداکثر ۱۰% از نیاز انرژی روزانه، اسیدهای چرب تک غیر اشباعی (MUFA) کمتر از ۱۵% انرژی روزانه و اسیدهای چرب چند غیر اشباعی (PUFA) کمتر از ۱۰% انرژی روزانه افراد را باید تامین کنند.
برای تعیین مقادیر چربی و روغن مصرفی افراد باید فاکتورهایی از قبیل سن، جنس و فعالیت روزانــه بــرای تعیـیـن مقدار انرژی مورد نیاز در نظر گرفته شود. همچنین مقادیر فوق شامل چربی های مرئی و نامرئی رژیم غذایی می شود که در عادات غذایی افراد مختلف متفاوت است.
متاسفانه در جامعه ما تقاضا برای روغن جامد بیش از روغن مایع می باشد. مصرف روغن جامد که غالبا” روغن نباتی هیدروژنه می باشد،  به دلیل وجود مقادیر بالای اسیدهای چرب اشباع و اسیدهای چرب غیر طبیعی ترانس که طی فرآیند هیدروژناسیون ایجاد می شود احتمال بروز بیماری های قلبی و عروقی و انواع سرطان ها را افزایش می دهد.
در حال حاضر ازهر ۸۰۰ مرگ که در کشور اتفاق می افتد ۳۰۰ مورد مربوط به بیماری های قلبی عروقی است. رژیم غذایی نامناسب و پرچرب با افزایش تری گلیسیرید و کلسترول خون موجب افزایش خطر بروز بیماری های قلبی عروقی می شود. رعایت تنوع و تعادل غذایی، مصرف روغن مایع و فعالیت بدنی منظم و مناسب می تواند این خطر را کاهش دهد.
ترویج فرهنگ مصرف صحیح روغن شامل جایگزینی روغن مایع به جای روغن جامد، پرهیز از مصرف بیش از حــد روغن و غذاهای چرب،آموزش استفاده صحیح و کاربردی از انواع روغن و چربی ها و تشویق تولید کنندگان صنایع روغن نباتی به تولید روغن های با فرمولاسیون بهبودیافته و خواص تغذیه ای مطلوب و تشویق مردم به انجام فعالیت بدنی منظم و کافی از وظایف بخش بهداشت است.
 روغن غنی شده با ویتامین های A و D چیست؟
پژوهش بر وضعیت ریزمغذی های کشور در بهار سال ۱۳۸۱ نشان داد که در بسیاری مناطق کشور کمبود شدید و خفیف ویتامین های A و D وجود دارد. دو عارضه مهم و عمده کمبود ویتامین D در بدن استئومالاسی در بالغین و راشیتیسم یا نرمی استخوان در کودکان می باشد. سایر عوارض ناشی از کمبود این ویتامین در بدن شامل استئوپروز، ضعف و آتروفی عضلانی، کاهش قدرت ایمنی بدن خصوصا” پنومونی در اطفال، کاهش قدرت باروری در زنان و مردان، کاهش پاسخ انسولین به گلوکز، کاهش قدرت انقباضی قلب و تغییرات فشارخون می باشد. از عوارض کمبود ویتامین A افزایش خطر ابتلا به عفونت ها و مرگ در کودکان، آسیب چشم ها و شبکوری و اختلال در رشد استخوان ها و سیستم خون سازی کودکان می باشد. غنی سازی یکی از راههای جبران کمبود دریافت ریزمغذی های رژیم غذایی است.

روغن یکی از غذاهای اصلی است که تقریبا” در سفره همه افراد جامعه وجود دارد. تمام گروه های سنی در رژیم غذایی روزانه روغن مصرف می کنند. روغن حامل مناسبی برای ویتامین های محلول در چربی از جمله ویتامین های A و D می باشد. با مصرف روزانه حدود ۴۰ گرم روغن غنی شده با ویتامین های A و D حدود یک سوم نیاز توصیه شده افراد به ویتامین های A و D تامین می شود.
در  راستای بهبود خصوصیات کیفی روغن و برای تشویق مصرف کنندگان به مصرف روغن غنی شده به جای روغن های معمولی ازانواع روغن نیمه جامد که حاوی حداکثر ۲۵% اسید چرب اشباع و حداکثر ۱۰% اسید چرب ترانس می باشد و روغن مخصوص سرخ کردنی با حداکثر ۱۰% اسید چرب ترانس استفاده شده است. انواع روغن های غنی شده شامل نیمه جامد، مایع معمولی و مایع مخصوص سرخ کردنی با خصوصیات فوق الذکر، بسته بندی و برچسب مناسب در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد.

 نگهداری روغن
برای نگهداری روغن به نکات زیر باید توجه کرد:
- روغن ها و چربی ها ترکیبات فاسد شدنی هستند. به طور کلی وجود رطوبت، مجاورت با اکسیژن هوا، آهن و مس، حرارت و نور باعث تشدید فساد روغن می گردد.
بنابراین روغن باید در محل خشک و خنک و دور از نور و در ظرف درب بسته نگهداری شود و پس از هر بار مصرف روغن درب ظرف محکم بسته شود.
- بسته بندی روغن باید حتی الامکان در ظروف غیر قابل نفوذ به نور و محکم و بی عیب باشد.
- نحوه نگهداری روغن در فروشگاهها مهم است. ظروف نگهداری روغن در صورتی که شفاف باشد باید به دور از نــور و در مــحل خــنک نگهداشته شود. بویژه از نگهداری و چیدن روغن های مایع با بسته بندی شفاف در پشت شیشه فروشگاهها که موجب فساد روغن مایع می شود باید خودداری شود.
- نگهداری صحیح روغن غنی شده با ویتامین های A و D برای حفظ ویتامین های موجود در آن بسیار مهم است. روغن غنی شده بایددر بسته بندی بطری کدر و یا قوطی های فلزی عرضه شود. این نوع روغن حساس تر از روغن های معمولی است و نباید تحت درجه حرارت بالا قرار بگیرد.
- توجه به مشخصات روغن که بر روی برچسب بسته بندی آن ذکر شده است، از جمله نام و نوع فراورده، شماره پروانه ساخت، نام کارخانه، شرایط نگهداری و مصرف، تاریخ تولید و انقضاء ضروری است. بر اساس دستورالعمل اداره کل نظارت برمواد غذایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشـکی ایران از ابــتـدای ســـال ۱۳۸۳ انواع روغن های نباتی جامد باید دارای برچسبی باشند که میزان اسید چرب اشباع و اسید چرب ترانس بر روی آن درج شده باشد. روغن های جامد یا نیمه جامدی که حاوی کمترین مقدار اسید چرب اشباع و اسید چرب ترانس باشند برای استفاده سالم تر هستند. در مورد روغن غنی شده با ویتامین های A و D توجه به درج نوع و مقادیر ویتامین روی برچسب ضروری است.
در هنگام مصرف روغن و چربی و منابع آن ها به نکات ذیل باید توجه کرد:
- حتی الامکان از مصرف افراطی روغن پرهیز شود. مصرف زیاده از حد روغن باعث بروز اضافه وزن و چاقی شده و امکان افزایش کلسترول بد (LDL)، افزایش فشارخون و در نتیجه خطر ابتلا به امراض قلبی عروقی را فراهم می آورد. حداکثر ۳۰-۲۵% انرژی دریافتی روزانه باید از چربی ها تامین شود.
- روغن غنی شده با ویتامین های A و D برای مصارف عادی روزمره تهیه شده است و باید از مصرف بیش از حد آن اجتناب کرد.
- مصرف شیر و مواد لبنی پرچرب و گوشت پرچربی به دلیل دارا بودن چربیهای اشباع موجب افزایش کلسترول خون و بروز بیماریهای قلبی عروقی می شود، بنابراین حتی الامکان باید از مواد لبنی کم چرب و گوشت کم چربی استفاده شود.
- روغن مایع به دلیل اینکه حاوی اسیدهای چرب غیر اشباع فراوان و فاقد کلسترول است به روغن جامد ارجحیت دارد.
- روغن جامد هیدروژنه که میزان اسیدهای چرب اشباع آن بیش از ۲۵ درصد و اسیدهای چرب ترانس آن بیش از ۱۰ درصد باشد خــطر ابـتـلا به امراض قلبی و عروقی را افزایش می دهد. بهتر است از روغن هایی که میزان اسیدهای چرب اشباع آن تا ۲۵% و اسیدهای چرب ترانس آن حداکثر تا ۱۰ درصد اصلاح شده و به صورت نیمه جامد می باشند و دارای بر چسب هستند استفاده شود.
- ماهی، زیتون و مغزها خصوصا” گردو حاوی روغن با کیفیت مطلوب هستند. روغن ماهی به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب ۳ ω  و روغن زیتون و روغن گردو به دلیل دارا بودن اسید اولئیک فراوان باعث کاهش کلسترول بد (LDL ) خون می شوند و برای سلامت قلب و عروق مفید هستند.
- استفاده از حرارت بالا هنگام طبخ روغن باعث ایجاد ترکیبات شیمیایی نامطلوب در روغــن می شود. وقتی غلظت این ترکیبات زیاد باشد روغن کدر، بدبو و غلیظ می شود. حرارت همچنین باعث دود کردن روغن می شود بنابراین باید روغن با شعله کم حرارت داده شود و از مصرف مجدد روغن حرارت دیده پرهیز شود.
- حتی الامکان از مصرف غذاهای سرخ کرده خودداری شود و در صورت لزوم از روغن مخصوص سرخ کردنی استفاده شود.
- روغن مایع مخصوص سرخ کردنی در مقابل حرارت پایدار است. اما این موضوع بدان معنی نیست که از این نوع روغن چندین بار می توان برای سرخ کردن استفاده کرد. از روغن مخصوص سرخ کردن حداکثر ۳-۲ بار آن هم نه با فاصله زمانی طولانی بلکه حدودا” در عرض ۲۴ ساعت می توان استفاده کرد و پس از آن باید روغن حرارت دیده را دور ریخت.
- روغن نباید در هیچ مرحله ای بوی تند داشته باشد. ظهور بوی نامطبوع نشانه فساد روغن است.
- فرآورده های غذایی چرب مثل چیپس، کیک و بیسکوئیت باید در محل خشک، خنک، تاریک و به دور از هوا نگهداری کرد. بطور کلی مصرف چیپس بدلیل مقادیر زیاد روغن و نمک توصیه نمی شود.
- مواد غذایی حاوی چربی را باید در ظروف بسته یا بسته بندی مناسب در یخچال نگهداری کرد.

چربی خون و راه های کاهش

افزایش چربی خون همراه با بیماریهایی مانند کم کاری تیرویید، بعضی از بیماریهای کبدی و کلیوی ، بیماریهای قند( دیابت) ، نارسایی مزمن کلیه، چاقی، بعضی از عفونتها ، اعتیاد به الکل ، ایدز و … دیده می شود.

همچنین افزایش چربی خون ممکن است علامت بیماری دیگری نبوده و بیمار به صورت اولیه دچار آن شود. برای تشخیص بالا بودن چربی خون، اندازه گیری دو نوع چربی خونی یعنی کلسترول و تری گلیسیرید انجام می شود. در این میان معمولا افزایش کلسترول به عنوان عامل بیماری زای جدیدتری مطرح می شود.

کلسترول انواع مختلفی دارد. افزایش کلسترول با تراکم پایین ( LDL ) منجر به عوارض عروقی به صورت تصلب شرایین ( اترواسکروز) در عروق مختلف می شود که می تواند باعث سکته های قلبی و مغزی شود. از طرف دیگر افزایش کلسترول با تراکم بالا ( HDL ) بر خلاف افزایش LDL عمل کرده و منجر به جلوگیری از عوارض ذکر شده می گردد.

با توجه به وجود انواع مختلف هیپرلیپیدمی، بیماران حتما باید به توصیه های دارویی و تغذیه ای پزشک معالج خود توجه دقیق داشته باشند، چون هر کدام از این انواع، درمان دارویی و رژیم غذایی خاص خود را نیاز دارد.

انواع اصلی چربی های موجود درخون :

چربی های اصلی موجود در پلاسما عبارت است از کلسترول و تری گلیسرید که به صورت متصل به پروتئین در پلاسما ( تحت عنوان لیپوپروتئین ها ) در گردش می باشند.

لیپوپروتئین های اصلی عبارت است از :

 شیلومیکرون ، VLDL, LDL. HDL . بیشترین نوع چربی که در خون جابجا می شود تری گلیسرید می باشد که در شبانه روز در حدود ۷۰ تا ۱۵۰ گرم از آن وارد پلاسما شده و خارج می شود. در صورتی که این میزان برای کلسترول ۱ تا ۲ گرم می باشد.

شیلومیکرون بزرگترین لیپوپروتئین می باشد که تری گلیسرید را از روده از طریق مجرای توراسیک به درون سیستم وریدی حمل می کند. در مویرگهای بافت چربی و بافت عضلانی در حدود ۹۰ درصد این تری گلیسرید موجود در شیلومیکرون برداشته می شود.

از هیدرولیز شیلومیکرون اسید چرب و گلیسرول حاصل می شود که بدورن سلولهای چربی و عضلاتت وارد شده و به مصرف انرژِی رسیده و یا ذخیره می شود . مابقی توسط کبد برداشته می شود. VLDL تری گلیسرید تولید شده در داخل بدن را حمل می کند از کبد به مناطق محیطی مانند عضلات .

 VLDL بعد از مدتی به IDL تبدیل می شود و بعد از ۲ تا ۶ ساعت به LDL تبدیل می شود که نیمه عمر آن در خون در حدود ۲ تا ۳ روز خواهد بود. بنابراین عمده ترین منبع LDL ، . VLDL می باشد . در حدود ۷۰ درصد LDL توسط کبد برداشته می شود. قسمت مقدار کمی از آن که البته بسیار مهم هم می باشد توسط ماکروفاز ها برداشته می شود که به دیواره شریانها مهاجرت می کنند و سبب تشکیل پلاکهای اترواسکلروز ی می شوند.
افزایش کلسترول خون می تواند بدلیل افزایش تولید و یا نقص در پاکسازی VLDL و یا افزایش تبدیل VLDL به LDL باشد. افزایش تولید VLDL توسط کبد میتواند ناشی چاقی ، دیابت ، مصرف الکل ، سندروم نفروتیک و یا ناشی از عوامل ژنتیکی باشد .

هر وضعیتی که سبب افزایش میزان LDL و کلسترول خون می شود اغلب سبب افزایش سطح تری گلیسرید خون هم می شود. نقص در برداشت LDL می تواند ژنتیکی باشد. گاهی مسائل تغذیه ای هم در این افزایش چربی نقش دارند.
افزایش ۲۵ تا ۴۰ میلی گرم کلسترول از حد نرمال آن می تواند ریسک ابتلا به بیماریهای عروقی قلب را بالا ببرد.
چربی بالای خون به چند گروه می تواند تقسیم بندی شود .

نوع اول:

 در نوع اول آن برداشت تری گلیسرید موجود در شیلومیکرون و VLDL دچار نقص می باشد. در افراد جوان می تواند خود را تشان دهد . در این حالت احتمال پانکراتیت و درد شکمی وجود دارد . وجود گزانتوما در این افراد شایع است. نیز بزرگ شدن کبد و طحال می تواند وجود داشته باشد. مصرف غذای چرب سبب افزایش بروز علایم خواهد شد .
هدف از درمان در این افراد کاهش میزان شیلومیکرون در خون می باشد . همه نوع چربی باید در رژیم غذایی محدود شود.

نوع دوم:
در نوع دوم میزان LDL خون بدلایل مختلفی افزایش می یابد. در این افراد LDL و کلسترول خون بالا می باشد . در این افراد باید با استفاده از رژِیم غذایی و مصرف دارو میزان کلسترول را تحت کنترل درآورد .

نوع سوم:
در نوع سوم میزان VLDL و کلسترول خون بالا است . ( بنابراین میزان تری گلیسرید خون بالا می باشد ) . در این افراد هم باید با استفاده از رژیم غذایی و دارو چربی خون در حد نرمال حفظ شود.

نوع چهارم:
در نوع چهارم میزان تری گلیسرید بالاست . میزان کلسترول نرمال و یا کمی بالاست. این نوع چربی خون معمولا می تواند با اختلال در متبولیسم قند ( مقاومت به انسولین ) و چاقی همراه باشد. رژیم محدودیت مصرف چربی و افزایش مصرف کربوهیدراتها می تواند سبب افزایش سطح چربی باشد. کاهش وزن ، عدم مصرف الکل ونیز رعایت در صرف کربوهیدراتها لازم است.

نوع پنجم:
در نوع پنجم میزان تری گلیسرید بالا ست و علاوه بر آن میزان شیلومیکرون هم بالاست. علایم با مصرف الکل و چربی تشدید می شود . افزایش اسید اوریک ، عدم تحمل گلوکز و چاقی می تواند وجود داشته باشد. خطر اصلی در این افراد پانکراتیت می باشد. رعایت رژیم غذایی ، کاهش وزن و دارو برای کنترل چربی لازم است .
گاهی هم افزایش چربی خون ثانویه به وجود بیماریهای دیگر می باشد. مانند مصرف الکل ، دیابت کنترل نشده ، مشکلات کبدی و مصرف داروها ( مانند استروژنها ، قرص های پیشگیری از بارداری ، رتینوئیدها ، تیازیدها و کورتون) .

چگونه چربی خون خود را کاهش دهیم؟

چربی های مواد به دو گروه اشباع شده و اشباع نشده تقسیم می گردند.

چربی های اشباع شده :

( مانند گوشت قرمز سوسیس، کالباس، همبرگر، قلوه، مغز زبان، کره، پنیر، بستنی، شکلات، نارگیل ، کلوچه، پیراشکی و شیر پرچرب) مستقیما چربی خون را افزایش می دهند؛

چربی های اشباع نشده:

 ( مانند روغن زیتون، روغن آفتابگردان، روغن سویا، روغن ذرت و گوشت ماهی، اردک و غاز) اثرشان مانند چربی های اشباع شده نیست و مستقیما چربی خون را افزایش نمی دهند؛ به علاوه چربی های اشباع نشده موجود در ماهی نه تنها خطر انسداد عروق را کاهش می دهد، بلکه به رقیق شدن خون کمک می کنند.

جهت کنترل چربی خون خود موارد زیر را رعایت کنید:الف- مصرف مواد غذائی حاوی چربی های اشباع شده را تا حد ممکن کاهش دهید.

ب – حداقل دوبار در هفته از ماهی ( به صورت کبابی یا پخته ) استفاده نمایید.

ج – حتی الامکان کره نباتی یا مارگارین را جایگزین کره معمولی کنید.د – در هفته بیشتر از سه یا چهار عدد تخم مرغ استفاده نکنید.ه – مرتب ورزش کنید.

و- حداقل چهار تا پنج نوع میوه یا سبزی تازه در وعده غذایی روزانه خود بگنجانید. ز- سیگار نکشید.راهکارهای اصلی جهت کاهش چربی خون :

ح – استرسهای محیطی را تا حد ممکن کاهش دهید.

رعایت نکات زیر به همه بیماران دچار افزایش چربی خون توصیه می شود. بهتر است بدانیم افراد سالم نیز با رعایت این نکات از احتمال هیپرلیپیدمی تا حد زیادی مصون خواهند بود و همه افراد خانواده می توانند از رژیم غذایی ضد افزایش چربی خون سود ببرند:

۱-  انجام ورزش به صورت منظم، حداقل هفته ای سه روز، در کنترل وزن و متعادل نگه داشتن چربی ها خون اثر واضحی دارد. بهترین ورزش پیاده روی ، دوچرخه سواری و شنا است.

۲-  وزن ایده آل حفظ شود و در صورت وجود چاقی، کاهش وزن اکیدا توصیه می شود.

۳- از مصرف الکل و سیگار به شدی پرهیز شود.

۴-  توصیه می شود از رژیم غذایی حاوی کم ترین میزان چربی استفاده شود. به خصوص باید از مواد غذایی حاوی کلسترول و چربی های اشباع شده پرهیز نمود. از شیر و فرآورده های لبنی کم چرب و یا بدون چرب استفاده شود . از مصرف کره و خامه خودداری شود. هر گونه چربی گوشت قرمز و همچنین پوست مرغ قبل از پخت جدا شده و دور ریخته شود. از تخم مرغ به صورت محدود استفاده شود. حتی الامکان از سرخ کردن مواد غذایی خودداری شده و مواد غذایی به صورت آب پز و کبابی ، تنوری ( فر) تهیه شود.

مصرف گوشت ماهی با توجه به وجود چربی های مفید در آن توصیه می شود. البته باید توجه داشت که ماهی نیز بهتر است سرخ نشود.

سبزیجات و میوه هایی که حاوی چربی ناچیزی هستند می توانند به صورت آزادانه مورد مصرف قرار گیرند.

مصرف مغزها ( گردو، آجیل) و روغن زیتون می تواند موجب اثر مفیدی در کاهش LDL ( چربی با تراکم پایین ) شود. البته باید توجه داشته باشید که مصرف زیاد و بی رویه این مواد می تواند باعث چاقی شود.

مصرف روغن ماهی نباتی جامد باعث افزایش LDL و کاهش HDL شده و بهتر است تا حد امکان از مصرف آن خودداری شود. بر خلاف آن کره های گیاهی ( مارگارین) حاوی استانول ( Stanol ) باعث کاهش LDL می شود .

برنامه غذایی که جهت تغذیه افراد جامعه در امریکا توصیه شده به صورت زیر است:

کلیه افراد بالای ۲ سال باید ۳۰% از کالری مورد نیاز روزانه خود را از چربی تامین نمایند و کمتر از ۱۰% کالاری روزانه از چربی های اشباع به دست آید. همچنین میزان مصرف روزانه روزانه کلسترول باید کمتر از ۳۰۰ میلی گرم باشد.

در زمانی که پرهیز غذایی برای درمان افزایش چربی خون مورد نظر است باید ضمن تامین ۳۰% کالری روزانه از چربی ، کمتر از ۷۵ کالری از چربی های اشباع به دست آمده و روزانه کمتر از ۲۰۰ میلی گرم کلسترول مصرف شود.

جهت برنامه ریزی رژیم غذایی می توانید به جداول کالری و محتوای چربی انواع مختلف غذاها در فصل اول مراجعه نمایید

مواد غذایی و داروهای گیاهی که باعث کاهش چربی خون می گردد:

مشاهدات اپیدمیولوژی گواه آن است که رعایت رژیم غذایی، استفاده از درمان‌های جایگزین، مصرف گیاهان دارویی و میوه‌جات علاوه بر کاهش هزینه‌های درمان نتایج رضایت‌بخشی در عوارض افزایشی چربی خون بالا در بسیاری از جوامع داشته است. باید توجه داشت که تمایل به مصرف گیاهان دارویی کاهش‌دهنده چربی خون در اکثر جوامع حتی در کشورهای پیشرفته نیز به طور گسترده‌ای عمومیت یافته است.مصرف این گیاهان به خصوص زمانی که درمان‌های رایج قادر به کنترل بیماری نباشند چشمگیر می‌باشد.

اگرچه مصرف خودسرانه گیاهان دارویی توسط بیماران مبتلا به چربی خون بالا شاید موجب بهبود بیماری شود، ولی احتمال تداخل دارویی با داروهای رایج وجود دارد و به دلیل آنکه مصرف آن نامنظم و با دوز نامشخص و متغیر است، ممکن است موجب اختلال در کنترل بیماری شود. لذا در صورت تمایل به استفاده حتماً باید پزشک معالج را در جریان قرار داد. در این بازنگری نقش گیاهان دارویی رایج در پیشگیری و کاهش چربی خون بالا و احتمال سمیت و تداخلات دارویی آنها بررسی می‌ شود.

 بادام زمینی

رژیم غذایی دارای بادام زمینی احتمالا می تواند تاثیرات زیر را بر چربی خون شما داشته باشد:
۱- کاهش کل کلسترول وLDL کلسترول ( کلسترول بد)

۲- حفظ و نگهداریHDL کلسترول ( کلسترول خوب)

۳- کاهش تری گلیسیرید

همچنین دارای مقدار زیادی چربی غیر اشباع است.

بادام زمینی و کره آن، منبع خوب و با صرفه ای از پروتئین هستند و بیشتر ویتامین ها و املاحی را که به سختی بدست می آیند، تامین می کنند که این ویتامین ها و املاح شامل اسید فولیک، ویتامینE ، مس، سلنیوم، منیزیم، روی و همچنین رنگدانه های گیاهی و فیبر خوراکی می باشند.

عصاره برگ گیاه “مرزه ” :

عصاره برگ گیاه “مرزه ” احتمالا چربی خون را کاهش می‌دهد

نتایج حاصل از یک طرح تحقیقاتی در لرستان نشان می‌دهد که استفاده از عصاره برگ گیاه “مرزه” باعث کاهش چربی خون می‌شود.

یک طرح تحقیقاتی که در آزمایشگاه مرکز تحقیقات گیاهان دارویی لرستان بمدت یکسال انجام شد. نشان داده است که گیاه “مرزه ” با نام علمی “ساتورجاخوزستانیکا”  اگر درست مصرف شود مصرف این نوع گیاه مانند داروهای شیمیایی میزان چربی خون را در بدن انسان کاهش داده و اثرات بسیار مطلوبی در این زمینه دارد .

لازم است پژوهشگران گیاه را پس از تبدیل به پودر ، به شکل کپسول خوراکی درآورده تا برای کنترل چربی خون افراد بیمار ازآن استفاده نمایند.

همچنین  چند سال پیش یک گروه پزشکی نیز یک نوع گیاه‌مرزه در شمال استان خوزستان کشف کرده که خاصیتهای مفید دارویی دارد.

پیش از این نیز یک گروه علمی در لرستان کشف کردند که عصاره برگ زیتون برای کاهش کلسترول خون بسیار مفید می‌باشد.

همچنین مواد خوراکی زیر نیز می تواند در کاهش چربی خون شما موثر باشد :
خوراکی ها می توانند کلسترول مضر خون (LDL) را کاهش و کلسترول مفید خون(HDL) را افزایش دهند و نیز مانع اکسیداسیون LDL و در نتیجه کاهش صدمه به عروق شوند.این ها دقیقاً همان مواردی است که داروهای شیمیایی کاهنده ی چربی خون انجام می دهند.

خوراکی های مختلف مکانیسم اثرهای متفاوتی دارند. به طور مثال “جو” با کاستن ذخایر اسیدهای صفراوی در روده ها سبب کاهش چربی خون می شود، یا آنتی اکسیدان ها با به دام انداختن LDL های اکسید شده به تنظیم چربی خون کمک می کنند.

نمونه خوراکی های کاهنده کلسترول بد خون:

 سیب، جو، هویج، سیر، گریپ فروت، سبوس، لوبیای سویا، گردو و بادام می باشد.

خوراکی های دیورتیک (ادرارآور)
گیاهان مثل داروهای شیمیایی که با افزایش دفع آب و نمک اثر دیورتیک(مدر) دارند عمل نمی کنند، بلکه با تحریک فیلتر سلولی موجود در کلیه فقط سبب دفع آب می شوند و به این ترتیب قدرت داروهای شیمیایی را ندارند. نمونه ی بارز آنها جعفری است که اگر دو قاشق مرباخوری پُر جعفری خشک شده را در یک فنجان آب جوش بریزید و بنوشید، اثر آن را خواهید دید.

تئوفیلین موجود در چای نیز از کافئین بهتر اثر می گذارد، اگرچه در اثر عادت بدن اثرشان از بین خواهد رفت.

خوراکی های مدر شامل :

کرفس، قهوه، سیر، زیره سبز، گشنیز، شیرین بیان، لیمو، پیاز، کاسنی، بادمجان، جوز هندی، جعفری، نعناع و چای می باشد.

مصرف عسل و میوه‌های مغزداری چون پسته، فندق و گردو باعث کاهش کلسترول خون می‌شود.

افرادی که می‌خواهند کلسترول خون خود را کاهش دهند باید عسل، بادام، پسته، فندوق و گردو را هم به میوه‌ها و سبزی‌های رژیمی خود اضافه کنند.

نتایج تحقیقات نشان داد که عسل حاوی مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است و مانند اسفناج، سیب، پرتقال و توت فرنگی می‌تواند با رادیکالهای آزاد تولید شده در بدن که به سلول‌ها آسیب می‌رساند مبارزه کند.
در این بررسی ۲۵ مرد ۱۸ تا ۶۸ ساله به مدت پنج هفته آزمایش شدند و در این مدت هر یک از آنها روزانه ۴ قاشق غذاخوری عسل که در یک لیوان آب حل شده بود، ‌خوردند و پس از پایان پنج هفته مشخص شد که سطح آنتی اکسیدانها در خون این افراد نسبت به پیش بالاتر رفته و میزان کلسترول آنها کمتر آمده است.
در مطالعه دیگری هم نشان داده شد که مصرف میوه‌های مغزدار مثل بادام با این که خودشان حاوی چربی هستند ولی چون چربی آنها از نوع چربی غیر اشباع است، باعث کاهش میزان کلسترول بد یا LDL شده، در نتیجه خطر بیماریهای قلبی را کاهش می‌دهند

*** بازدید کننده محترم :

جهت کسب اطلاعات بیشتر مطالب زیر را مطالعه کنید:

روغن ها و چربی ها، خواص، نگهداری و مصرف

کلسترول وتری گلیسیرید

 چربی خون و راه های کاهش آن

آنچه باید در مورد کلسترول بدانیم

افزایش تری گلیسرید چه خطراتی دارد؟

نکات مهم در انتخاب ، نگهداری و مصرف روغن برای پخت و پز( پاسخ متخصص به پرسش های شما)

اسید چرب امگا ‪ ۳‬که در ماهی وجود دارد، می‌تواند از زوال قوای ادراکی وابسته به سن پیشگیری کند

آنچه باید در مورد کلسترول بدانیم

نوع مرغوب روغن زیتون دارای یک ماده شیمیایی طبیعی است که مانند یک داروی مسکن کار می‌کند.

کدام روغن را بخوریم؟

کشف خاصیت “مسکن” در روغن زیتون

روغن ماهی به بیماران سرطانی کمک می کند

درمان بی‌اختیاری ادرار درسالمنداندرمان بی‌اختیاری ادرار درسالمند

ترجمه: دکترمهدی حیدری‌صفا/وقتی جاده، بازمی‌ماند
درمان بی‌اختیاری ادرار درسالمنداندرمان بی‌اختیاری ادرار درسالمندان بی اختیاری ادرار توسط جامعه بین‌المللی کنترل ادرار به صورت نشت غیرارادی ادرار تعریف شده است. این وضعیت در میان افراد سالمند شایع است...

---

 بر طبق یک مطالعه همگروهی اخیر، این اختلال بیش از یک پنجم افراد بالای 85 سال را گرفتار می‌سازد، اگر چه ممکن است این رقم کمتر از برآورد حقیقی میزان شیوع این مشکل باشد. بی‌اختیاری ادراری هم عواقب فیزیکی و هم عواقب روان‌شناختی در پی دارد که از آن جمله می‌توان آسیب پوستی، عفونت‌های مجاری ادراری و افزایش خطر زمین خوردن و اجتناب از دور شدن از خانه و احساس بیگانگی را نام برد. درمان بی‌اختیاری ادرار می‌تواند برای مراقبین هم دشوار باشد و در یک مطالعه همگروهی که روی حدود 6000 بیمار انجام گرفت مشخص شد بی‌اختیاری ادرار بعد از دمانس، دومین عاملی است که سبب پذیرش بیماران در مراکز مراقبت‌های طولانی مدت می‌شود. در بریتانیا، گزارش سال 2001 چارچوب خدمات ملی برای افراد سالمند، به لزوم تلفیق خدمات مربوط به کنترل ادرار در مراقبت‌های تخصصی، حاد و اولیه تاکید کرده است. در یک گزارش ملی اخیر در مورد مراقبت‌های کنترل ادرار برای افراد سالمند مشخص شده است که بی‌اختیاری ادرار چه در بیرون از بیمارستان و چه در مراقبت‌های ثانویه (بیمارستانی) به خوبی تحت درمان قرار نمی‌گیرد. ارزیابی‌های پایه‌ای نظیر معاینه رکتوم و اندازه‌گیری حجم باقی مانده پس از ادرار کردن (حجم ادرار باقیمانده در مثانه بعد از ادرار کردن) به ندرت انجام می‌شوند و طرح‌های درمانی به جای آن که به درمان علت زمینه‌ای بپردازند صرفا به محدودسازی مشکل بسنده می‌کنند.

در این مقاله مروری، شواهد حاصل از مرور‌های نظام‌مند، کارآزمایی‌های شاهددار تصادفی شده، مطالعات همگروهی و مجموعه موارد بررسی شده‌اند و رهنمود‌های کنونی برای درمان بی‌اختیاری ادراری استرسی و فوریتی در سالمندان مورد بحث قرار گرفته‌اند.

شیوع این مشکل چقدر است؟

برآوردهای مربوط به شیوع بی‌اختیاری ادرار به دلیل اختلاف در جمعیت‌های مورد مطالعه، تعاریف بی‌اختیاری ادرار و روش‌های مطالعات، تفاوت‌های بسیاری دارند. در یک مطالعه که روی افراد ساکن در خانه خود انجام شد، شیوع 21 همراه با افزایش شیوع در زنان و افراد بالای 65 سال گزارش شد. در یک مطالعه همگروهی اخیر که روی افراد بالای 85 سال صورت گرفت، بی‌اختیاری ادرار شدید یا عمده در 21 افراد گزارش شد. بی‌اختیاری ادرار احتمالا کمتر از حد واقعی گزارش می‌شود و افراد مسن‌تر به احتمال بیشتری با تاخیر در صدد دریافت کمک برمی‌آیند. احساس خجالت، این عقیده نادرست که بی‌اختیاری ادرار بخشی از فرآیند سالخوردگی طبیعی است و عدم آگاهی از وجود درمان برای این مشکل، از علل گزارش کمتر از حد واقعی این اختلال هستند.

اختیار ادرار چگونه حفظ می‌شود؟

اختیار ادرار، با ثبات دیواره مثانه و سلامت قسمت کف لگن و شاخه‌های عصبی که به مثانه می‌رسند، حفظ می‌شود. (شکل1) اختیار ادرار به تحرک، مهارت فردی و توانایی شناختی در واکنش به پرشدگی مثانه نیز نیاز دارد. علت بی‌اختیاری ادراری غالبا متعدد است ولی فقدان هر یک از این مکانیسم‌ها می‌تواند اختیار ادرار را مختل سازد.

با افزایش سن افراد، تغییرات حاصل در قسمت‌های تحتانی مجاری ادراری می‌تواند احتمال بی‌اختیاری ادراری را افزایش دهد. با افزایش سن ظرفیت مثانه و فشار انسداد پیشابراه کاهش می‌یابد ولی در عین حال، حجم باقی مانده پس از ادرار و بیش‌فعالی عضله دترسور افزایش می‌یابد.

بیماران با چه شکایاتی مراجعه می‌کنند؟

بی‌اختیاری مزمن ادرار بر اساس چگونگی بروز و علت آن طبقه‌بندی می‌شود (کادر 1). بی‌اختیار استرسی به دلیل ضعف عضلات کف لگن و گردن مثانه ایجاد می‌شود و با چاقی، حاملگی، زایمان واژینال و هیسترکتومی در زنان و پروستاتکتومی در مردان مرتبط است. معمولا بیماران از خروج مقادیر اندکی ادرار در هنگامی که به خود فشار می‌آورند و عطسه یا سرفه می‌کنند، شکایت دارند. بر عکس، بیماران دچار بی‌اختیاری فوریتی معمولا از خروج بی‌اختیار حجم زیادی از ادرار که به دلیل انقباضات مهار نشده عضله دترسور رخ می‌دهد، شکایت می‌کنند. این بیماران از تمایل شدید برای ادرار کردن (فوریت) که می‌تواند با تکرار ادرار و ادرار شبانگاهی همراه باشد (سندرم مثانه بیش‌فعال) شکایت دارند. بی‌اختیاری فوریتی می‌تواند ایدیوپاتیک، ثانویه به انسداد خروجی مثانه یا نوروپاتیک باشد.

بیماران چگونه باید ارزیابی شوند؟

شرح حال

آشکار ساختن اطلاعات ویژه به تعیین علت زمینه‌ای بی‌اختیاری ادراری کمک خواهد کرد (کادر 2). پرسش در مورد اجابت مزاج می‌تواند مفید باشد چرا که ممکن است یبوست و زور زدن باعث تضعیف عضلات کف لگن شوند و بیمار را مستعد بی‌اختیاری استرسی ادرار سازند. بی‌اختیاری مدفوع می‌تواند متعاقب یبوست (سر ریز شدن) رخ دهد یا ممکن است حاکی از اختلال شناختی زمینه‌ای یا اختلال نورولوژیک باشد. مصرف مکرر نوشیدنی‌های کافئین‌دار با افزایش خطر بی‌اختیاری ادرار همراه است. سابقه طبی، سابقه زنان و مامایی و سابقه دارویی نیز ممکن است یک علت زمینه‌ای را آشکار سازند. همچنین تعیین تاثیر علایم بیمار ضروری است و ابزارهایی نظیر پرسشنامه مشاوره‌ای بین‌اللملی در مورد بی‌اختیاری (ICIQ)⁽¹⁾ می‌تواند مفید واقع شود.

معاینه

ارزیابی شاخص توده بدن، تحرک و شناخت اهمیت بسیاری دارد. ممکن است معاینه شکم وجود یک مثانه متسع یا توده لگنی را آشکار سازد. معاینه انگشتی رکتوم امکان ارزیابی اندازه پروستات را فراهم می‌سازد و معاینه واژینال نیز می‌تواند پرولاپس اعضای لگنی را آشکار نماید.

بیماران چگونه باید بررسی شوند؟

بررسی‌های پایه

آزمایش ادرار، اندازه‌گیری حجم باقیمانده بعد از ادرار کردن و تکمیل یادداشت‌های روزانه مربوط به تخلیه مثانه برای همه بیمارانی که با بی‌اختیاری ادرار مراجعه می‌کنند ضرورت دارد. آزمایش ادرار می‌تواند جهت کشف یا رد احتمال عفونت ادرار مورد استفاده واقع شود. ناهنجاری‌هایی نظیر وجود پروتئین، خون یا قند در ادرار به بررسی‌های بیشتر و یا شاید ارجاع به متخصص نیاز داشته باشند. حجم باقی مانده بعد از ادرار کردن را می‌توان با یک دستگاه سونوگرافی قابل حمل اندازه‌گیری کرد. به طور معمول، حجم بالاتر از 100 میلی‌لیتر غیر طبیعی در نظر گرفته می‌شود و نشانه‌ای از تخلیه ناکافی مثانه و انسداد زمینه‌ای خروجی مثانه خواهد بود.

تقاضا از بیمار جهت تکمیل یادداشت‌های روزانه مربوط به تخلیه مثانه با ثبت جزئیات مربوط به دریافت مایعات، حجم‌ها و دفعات ادرار کردن می‌تواند به تعیین علت بی‌اختیاری ادرار کمک کند. رهنمود‌های موسسه ملی تعالی بالینی و سلامت (NICE) بیان می‌کند که یادداشت‌های روزانه مربوط به تخلیه مثانه باید طی یک دوره حداقل سه روزه تکمیل شوند.

بررسی‌های تخصصی: آزمون‌های اورودینامیک

از آنجا که بی‌اختیاری ادراری را می‌توان اغلب صرفا بر اساس شرح حال، معاینه و بررسی‌های پایه‌ای طبقه‌بندی کرد، آزمون‌های اورودینامیک برای همه بیماران مناسب نخواهند بود. آزمون‌های اورودینامیک قبل از انجام درمان محافظه‌کارانه توصیه نمی‌شوند، ولی ممکن است توسط اورولوژیست یا متخصص زنان قبل از انجام جراحی برای بی‌اختیاری استرسی ادرار درخواست شوند. آزمون‌های اورودینامیک با هدف آشکار ساختن اختلال موجود در ذخیره یا تخلیه ادرار انجام می‌شوند. در سیستومتری چند کاناله، جهت اندازه‌گیری فشار دترسور، کاتترهایی در داخل مثانه و رکتوم یا واژن قرار داده می‌شوند. در این آزمون، با پر کردن مثانه و مشاهده تغییرات فشار و نشت ادرار با آزمون‌ها تخریبی نظیر دویدن درجا، علایم بیمار شبیه‌سازی می‌شوند. جهت انجام این آزمون بیمار باید تحرک کافی داشته باشد و به اختلال شناختی پیشرفته‌ای مبتلا نباشد.

آزمون اورودینامیک در صورتی قبل از انجام جراحی برای بی‌اختیاری استرسی در زنان در نظر گرفته می‌شود که (الف) شک به بیش‌فعالی عضله دترسور وجود داشته باشد، (ب) علایم تخلیه ناکافی مثانه وجود داشته باشد و (ج) بیمار سابقه‌ای از جراحی قبلی برای پرولاپس ‌یا بی‌اختیاری استرسی ادرار داشته باشد. اگر فعالیت دترسور یا انسداد خروجی مثانه نیز وجود داشته باشند، احتمال دارد جراحی برای بی‌اختیاری استرسی، باعث بهبود اختیار ادرار نشود.

چه کسی باید فورا به متخصص ارجاع شود؟

اغلب بیماران در خلال مراقبت‌های اولیه با همکاری نزدیک میان پزشکان عمومی، پرستاران متخصص در زمینه کنترل ادرار و گروه‌های پرستاری منطقه‌ای قابل درمان هستند. یافته‌های حاکی از «علایم هشدار» که نیازمند ارجاع فوری هستند عبارتند از مثانه قابل لمس در هنگام معاینه شکم بعد از ادرار کردن، توده مشکوک منشاء گرفته از لگن یا مجاری ادراری، هماچوری میکروسکوپی یا قابل رویت یا پرولاپس علامت‌دار واژن که در مدخل واژن یا زیر آن قابل رویت باشد.

بی‌اختیاری ادرار را چگونه می‌توان درمان کرد؟

بعد از مراجعه اولیه بیمار، از آنجا که اغلب می‌توان نوع بی‌اختیاری ادراری را در همان زمان با شرح حال دقیق، معاینه و بررسی‌های پایه‌ای معین کرد، غالبا می‌توان درمان محافظه کارانه را (بدون بررسی‌های بیشتر) شروع کرد. همه گزینه‌های درمانی محافظه کارانه که در بزرگسالان جوان به کار گرفته می‌شوند، در افراد سالمند گزینش شده با انگیزه، قابل استفاده خواهند بود.

اصلاح شیوه زندگی و کمک‌های عملی

پایه شواهد موجود در حمایت از اصلاح شیوه زندگی ضعیف است و در این خصوص کارآزمایی‌های آینده‌نگر با کیفیت بالا مورد نیاز است. چاقی با افزایش خطر بی‌اختیاری ادراری استرسی و فوریتی ارتباط دارد پس کاهش وزن به بیمارانی که اضافه وزن دارند، توصیه می‌شوند. درمان یبوست می‌تواند اثر فشار بر روی عضلات کف لگن را کاهش دهد. اگر دریافت مایعات بیش از حد و یا اندک باشد، اصلاح دریافت مایع توصیه می‌شود، چرا که ادرار تغلیظ شده نیز می‌تواند باعث تحریک مثانه و تشدید بی‌اختیاری شود. رهنمود‌های اخیر NICE با استناد بر نتایج یک مطالعه مقطعی روی بیش از 6000 بیمار که در آن‌ها مصرف چای ارتباط مثبتی با بی‌اختیاری داشت، درمان آزمایشی با کاهش کافئین را در زنان دچار بی‌اختیاری فوریتی توصیه می‌کنند.

محصولات جاذب (شلوارها و نوارهای بهداشتی) و وسایل کمکی جهت تخلیه ادرار نظیر ظروف مخصوص ادرار که با دست نگهداشته می‌شوند و غلاف‌های مخصوص آلت را می‌توان به عنوان درمان کمکی برای مراقبت‌های طولانی‌مدت علایم مقاوم در نظر گرفت. این وسایل بیماران را قادر می‌سازند تا علایم خود را کنترل کنند و به زندگی طبیعی روزمره خود ادامه دهند.

کاتترگذاری

کاتترگذاری را می‌توان برای زنان و مردانی که دچار بی‌اختیاری ثانویه به احتباس ادراری مزمن هستند، در نظر گرفت. انتخاب روش مورد استفاده به سلیقه بیمار (و یا مراقب) و عوارض بالقوه آن بستگی دارد.

کاتترگذاری متناوب معمولا نسبت به استقرار طولانی‌مدت کاتتر ارجح است، ولی مستلزم این است که بیمار یا مراقب قادر باشند روش انجام آن را فراگیرند. مرور نظام‌مند 8 مطالعه همگروهی نشان داد که کاتترگذاری متناوب توسط خود بیمار در مقایسه با کاتترهای مستقر به مدت طولانی، با میزان کمتر عفونت‌های مجاری ادراری همراه است. اگر کاتتر‌گذاری متناوب مناسب نباشد، می‌توان کاتتر‌های پیشا‌براهی یا سوپراپوبیک مستقر برای مدت طولانی را مد نظر قرار داد (فهرست اندیکاسیون‌ها در کادر 3 ارائه شده است). اگر چه کاتتر‌های پیشا‌براهی به راحتی در محل قرار داده می‌شوند، شاید کاتتر‌های سوپراپوبیک با مزایای طولانی‌مدتی همچون کاهش تاثیر بر عملکرد جنسی و کاهش خطر عفونت همراه باشند. عفونت، خروج تصادفی کاتتر، انسداد مکرر و ترومای پیشابراه از جمله عوارض کاتترگذاری طولانی‌مدت هستند. بیمار و فرد مراقبت باید از این عوارض بالقوه آگاه باشند و در مورد چگونگی شناخت و جلوگیری از این عوارض اطلاعاتی داشته باشند.

درمان بی‌اختیاری استرسی ادرار

تمرینات عضلات کف لگن، خط نخست درمان برای بی‌اختیاری استرسی ادرار در زنان و مردان به شمار می‌رود (کادر 4). رهنمود‌های NICE یک دوره آزمایشی از چنین تمرینات عضلانی را حداقل برای مدت سه ماه توصیه می‌کند. این رهنمود‌ها بر پایه یک بازنگری اخیر کاکرین از کارآزمایی‌های شاهددار تصادفی شده‌ای است که 672 زن دچار بی‌اختیاری استرس را شامل می‌شوند و بهبود علایم را در زنانی که تمرینات عضلات کف لگن را انجام می‌دهند در مقایسه با کسانی که این تمرینات را انجام نمی‌دهند، آشکار ساخته‌اند. در یک کارآزمایی شاهد‌دار تصادفی شده یک سویه کور مشخص شد که تمرینات عضلات کف لگن در مقایسه با عدم انجام این تمرینات، به طور معنی‌داری با میزان درمان عینی و ذهنی بالاتر همراه است (به ترتیب 56 در برابر 3 و 44 در برابر 7). برای بیمارانی که قادر به انقباض عضلات کف لگن نیستند می‌توان از تحریک الکتریکی یا بیوفیدبک استفاده کرد. شواهد به نفع عضلات کف لگن در مردان کمتر از زنان واضح است، چرا که اغلب مطالعات مربوط به مردان قبل یا بعد از پروستاتکتومی انجام شده‌اند. یک کارآزمایی شاهددار تصادفی شده کوچک به مقایسه شروع تمرینات عضلات کف لگن به طور زود هنگام پس از پروستاتکتومی و عدم انجام هرگونه درمان پرداخته است و نشان داده است که این مداخله می‌تواند طول مدت و شدت بی‌اختیاری ادرار را کاهش دهد.

دولوکستین (Duloxetine) که یک مهارکننده بازجذب سر‌تونین و نورآدرنالین است برای درمان بی‌اختیاری استرسی متوسط تا شدید مورد تایید قرار گرفته است. به نظر می‌رسد این دارو از طریق افزایش فعالیت عصب پودندال که سبب بهبود انقباض و انسداد اسفنکتر پیشابراه می‌شود، اثر خود را اعمال می‌کند. مرور اخیر کاکرین که روی 10 کارآزمایی تصادفی شده در برگیرنده تقریبا 4000 بیمار انجام شد نشان داد که دولوکستین در مقایسه با دارونما تکرار حملات بی‌اختیاری را در حدود 20 کاهش می‌دهد و کیفیت زندگی بیماران را به شکل معنی‌داری افزایش می‌دهد (تفاوت میانگین وزن‌دهی شده 26/5، فاصله اطمینان 95: 68/6-84/3). رهنمود‌های NICE مصرف دولوکستین را در زنان دچار بی‌اختیاری استرسی تنها هنگامی توصیه می‌کند که درمان محافظه‌کارانه شکست خورده باشد و انجام جراحی برای بیمار مناسب نباشد. کارآیی دولوکستین در بیماران مذکر مسن‌تر دچار بی‌اختیاری استرسی آشکار نیست چرا که عمده بیماران لحاظ شده در مطالعات را جوانان (میانگین سنی بیماران 54-4/49) و افراد مونث تشکیل می‌دهند. عوارض جانبی احتمالی درمان که عبارتند از تهوع (25 - 23 بیماران)، خشکی دهان، یبوست، بی‌خوابی، سبکی سر و خواب آلودگی باید برای بیمار توضیح داده شوند.

مداخله جراحی جهت تقویت انسداد پیشابراه یا حمایت از گردن مثانه و پیشابراه را می‌توان هنگامی مدنظر قرار داد که درمان محافظه‌کارانه با شکست روبه‌رو شود. کولپوسوسپانسیون باز یا اعمال جراحی بست نواری (sling operations) مانند وارد کردن یک نوار واژینال عاری از کشش توسط NICE و بر پایه شواهد حاصل از کارآزمایی‌های شاهددار تصادفی شده و داده‌های مربوط به پیگیری طولانی‌مدت مطالعات همگروهی و مجموعه‌های موارد توصیه شده‌اند. عوارض جراحی شامل دشواری در ادرار کردن، فوریت، پرولاپس اعضای لگنی و سوراخ شدگی مثانه هستند. نوار واژینال عاری از کشش در زنان مسن‌تر بی‌خطر و موثر به نظر می‌رسد. در یک مطالعه اخیر روی 157 زن بالای 70 سال (میانگین 8/74 سال) و 303 زن جوان‌تر (میانگین سنی 2/57 سال) که تحت عمل جراحی برای وارد کردن نوار واژینال عاری از کشش قرار گرفته بودند، هیچ تفاوت معنی‌ داری در پیامدهای دو گروه حاصل نشد. در مردان دچار بی‌اختیاری استرسی ادرار می‌توان از بند‌های مصنوعی زیر پیشابراه استفاده کرد اگر چه شواهد مربوط به کارآیی این وسایل محدود به مطالعات مجموعه موارد است.

تزریق عوامل حجم‌افزا نظیر سیلیکون در بافت‌های زیر مخاطی پیشابراه یا گردن مثانه و اسفنکتر‌های مصنوعی را نیز می‌توان در مردان و زنان دچار بی‌اختیاری استرسی مدنظر قرار داد ولی شواهد حمایت کننده از این مداخلات محدود به مجموعه موارد و کارآزمایی‌های شاهد‌دار کوچک است.

درمان بی‌اختیاری فوریتی

بازآموزی مثانه اولین خط درمان در مردان و زنان دچار بی‌اختیاری فوریتی محسوب می‌شود. هدف از این درمان برقراری مجدد کنترل ارادی مثانه و افزایش ظرفیت مثانه است. رژیم‌های شایع مورد استفاده به بیمار آموزش می‌دهند به تدریج فواصل بین دفعات ادرار کردن را افزایش دهند. رهنمود‌های NICE با استناد به شواهد حاصل از مرورهای نظام‌مند و کارآزمایی‌های شاهد‌دار تصادفی شده، بازآموزی مثانه را حداقل برای 6 هفته توصیه می‌کنند. در یک کارآزمایی شاهددار تصادفی شده کوچک آشکار شد که بازآموزی مثانه، درمانی اثربخش در زنان مسن محسوب می‌شود و در مقایسه با عدم انجام هر گونه درمان، تعداد حملات بی‌اختیاری را تا 57 کاهش می‌دهد. اگر چه بازآموزی مثانه و تمرینات عضلات کف لگن در افراد مسن‌تر اثر بخش هستند. احتمال دارد این درمان‌ها در سالمندان ضعیف و افرادی که اختلال شناختی دارند، مناسب نباشند.

برنامه‌های ادرار کردن زمان‌بندی شده و انگیزشی را می‌توان در بیماران دچار بی‌اختیاری ادراری فوریتی یا استرسی که قادر به استفاده مستقل از توالت نیستند (به عنوان مثال به دلیل اختلال شناختی یا ضعف بدنی) به کار گرفت. در ادرار کردن انگیزشی، مراقب فرد را تشویق به ادرار کردن می‌نماید و هدف، کاهش حملات بی‌اختیاری ادرار با استفاده از افزایش آگاهی فردی از نیاز به تخلیه ادرار به صورت دوره‌ای است. ادرار کردن زمان‌بندی شده، یک برنامه ادرار کردن غیرفعال است که در آن ادرار کردن در فواصل زمانی منظم ثابتی با هدف کاهش حملات بی‌اختیاری به جای بازگرداندن عملکرد مثانه، انجام می‌شود. برنامه‌های ادرار کردن زمان‌بندی شده و انگیزشی می‌توانند در افراد مسن‌تر اثربخش باشند ولی مستلزم تلاش و تعهد از سوی فرد مراقب هستند. اگر بازآموزی مثانه غیرممکن یا غیر موفقیت‌آمیز باشد، امکان استفاده از داروهای ضد موسکارینی، چه به صورت درمان منفرد و چه توام با بازآموزی مثانه وجود دارد. این داروها اثر خود را با انسداد گیرنده‌های موسکارینی در مثانه اعمال می‌کنند که به نوبه خود باعث کاهش قابلیت انقباض عضلات مثانه می‌شوند. کارآزمایی‌های تصادفی شده با شاهد دارونما نشان داده‌اند که اکسی‌بوتینین (Oxybutynin)، تولترودین (tolterodine)، تروسپیوم (trospium) و سولی‌فناسین (solifenacin) حملات بی‌اختیاری را هم در زنان و هم در مردان سالمند دچار بی‌اختیاری فوریتی کاهش می‌دهند. در کادر 5 موارد منع مصرف و عوارض جانبی داروهای ضد موسکارینی فهرست شده‌اند. خشکی دهان در هنگام مصرف اکسی‌بوتینین فوری‌رهش شایع‌تر است و اگر این موضوع مشکل‌ساز شود، داروی ضدموسکارینی دیگر یا اکسی‌بوتینین گسترده رهش را باید مورد استفاده قرار داد. در عمل بیماران مسن اغلب با مصرف اکسی‌بوتینین فوری‌رهش، دچار عوارض جانبی می‌شوند و از همین رو بسیاری از پزشکان مسوول مراقبت سالمندان تروسپیوم یا سولی‌فناسین را به عنوان داروی خط اول به کار می‌برند.

اگر درمان محافظه کارانه موفقیت آمیز نباشد می‌توان جراحی را مد نظر قرار داد. تزریق سم A بوتولینوم در دیواره مثانه را می‌توان در بی‌اختیاری فوریتی به کار گرفت ولی کارآیی طولانی‌مدت این درمان نامعلوم است. دیگر مداخلات جراحی عبارتند از تحریک عصب ساکرال، سیتوپلاستی تقویت‌کننده و تغییر مسیر ادرار (جابجا کردن حالب‌ها به یک قسمت از جدار ایلئوم جهت ایجاد استومای پوستی دایمی)، ولی شواهد کارآیی این گونه درمان‌ها در سالمندان، محدود است.

در تحریک عصب ساکرال، با تحریک الکتریکی مسیر رفلکس ساکرال از طریق الکترودی که در سوراخ ساکرال تعبیه شده است، رفتار رفلکس مثانه مهار می‌شود. مرور نظام‌مند کارآزمایی‌های شاهددار تصادفی‌شده و مجموعه موارد نشان داد که تا 70 از بیماران دچار بی‌اختیاری فوریتی با استفاده از تحریک عصب ساکرال به کنترل ادراری یا بهبود قابل توجه در علایم ادراری دست یافتند؛ با این حال نیمی از بیماران عوارض ناخواسته را گزارش کردند. این مرور، فقدان داده‌های مربوط به کیفیت زندگی طولانی‌مدت و محدودیت شواهد مربوط به کاربرد این تکنیک در بیماران سالمند را آشکار ساخت.

درمان بی‌اختیاری ادراری مختلط

در بی‌اختیاری ادراری مختلط درمان باید در جهت علامت غالب بیمار انجام شود ولی امکان دارد ترکیبی از رویکردها راشامل شود.

منبع:

Thirugnanasothy S. Managing urinary incontinence in older people. BMJ August 14 , 2010; 341: 339-43.

توصیه های غذایی در دیابت

هدف اصلی از رژیم درمانی در بیماران دیابتی، استفاده از موادغذایی به صورت متعادل است. اصولاً رژیم غذایی ای که توسط کارشناسان و متخصصان تغذیه برای افراد دیابتی تهیه می شود دارای اهداف زیر است:

- رساندن قند خون به سطح طبیعی

- حفظ سطح چربی های خون در حد طبیعی

- کاهش مشکلات خاص بیماران دیابتی

- به دست آوردن و حفظ وزن ایده آل

- رساندن مواد مغذی به بدن به میزان لازم

- تأمین انرژی موردنیاز بدن جهت انجام فعالیت های لازم

- جلوگیری از بروز عوارض و مشکلات ناشی از دیابت

توصیه های تغذیه ای برای بیماران مبتلا به دیابت نوع اول

1. سعی کنید برنامه غذایی خود را به طور منظم تنظیم کنید. به نحوی که هر روز در ساعات معینی غذا بخورید.

2. روزانه بین 4 تا 5 وعده غذا بخورید.

3. در هر وعده مقادیر متناسبی از کربوهیدرات ها را مصرف کنید تا دچار عوارض ناشی از نوسانات قندخون نشوید.

4. چربی دریافتی از طریق موادغذایی را محدود کنید.

5. مصرف قندهای ساده مانند شکر، شکر قرمز، عسل و شربت ذرت را محدود کنید.

6. مصرف فیبر را تا میزان 25 میلی گرم به ازای هر 1000 کیلوکالری دریافتی افزایش دهید. جهت اطلاع از میزان کالری موردنیاز روزانه خود، با متخصص تغذیه مشورت نمایید. منابع غذایی فیبر عبارتند از : انواع میوه و سبزی، حبوبات و غلات سبوس دار.

7. تلاش کنید از محصولات بدون قند مانند نوشابه های بدون قند، ژله بدون قند و بیسکوئیت های بدون قند استفاده کنید.

8. از میوه های تازه و کلوچه های کم چربی و غلات به عنوان میان وعده استفاده کنید.

9. هر روز صبح، غلات پرفیبر را برای صبحانه انتخاب کرده و از مصرف غلات دارای مقادیر زیاد شکر خودداری کنید.

10. به جای آب میوه از میوه تازه استفاده کنید.

11. از شیرهای کم چربی استفاده کنید.

12. روزانه حداقل 8 لیوان آب بنوشید.

توصیه های تغذیه ای برای بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم

از آنجایی که بیماران دیابت نوع دوم در سنین بالاتری قرار دارند، مهم ترین کار در این بیماران، کنترل وزن می باشد. بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم باید توصیه های ذیل را مدنظر قرار دهند:

1. مصرف فیبرهای محلول به میزان 25 گرم به ازای هر 1000 کیلوکالری ضمن ایجاد احساس سیری ، می تواند به کنترل قندخون کمک کند. یکی از انواع فیبرهای محلول پکتین می باشد که در سیب ، مرکبات مثل پرتقال، لیمو و گریپ فروت ، توت فرنگی ، هویج و غلات سبوس دار وجود دارد . غیر از این مواد غذایی، منابعی فیبری که در بالا ذکر شده اند را نیز مصرف کنید.

2. تعداد وعده های غذایی خود را افزایش دهید.

3. حتما قبل از صرف غذا از سالاد یا موادغذایی کم کالری مانند کاهو، کرفس، ژله بدون قند و سوپ های ساده و کم کالری استفاده کنید.

4. از مصرف آب میوه در صبح و به صورت ناشتا خودداری کرده و به جای آن در طول روز از میوه تازه استفاده کنید.

5. از نوشیدنی ها و دسرهای بدون قند استفاده کنید.

6. آرد گندم کامل را جانشین آرد سفید کنید.

7. از مصرف روغن ماهی و مکمل نیاسین خودداری کنید زیرا باعث افزایش قند خون می شوند.

8. مصرف چربی ها را در برنامه روزانه غذایی خود طبق نظر متخصص تغذیه کاهش دهید.

9. روزانه 8 لیوان آب بنوشید.

نکات مهم و قابل توجه برای خانواده ها و بیماران

1. افراد دیابتی مبتلا به بیماری کلیوی نیز باید به تغذیه خود توجه خاصی داشته باشند، زیرا بیماری کلیوی با عمل بسیار از مواد مغذی تداخل دارد. لذا مصرف مکمل های تغذیه ای مگر با اجازه متخصص تغذیه توصیه نمی شود.

2. از آن جایی که کمبود بعضی از ویتامین ها باعث تشدید بیماری دیابت می گردد، باید سعی کرد تا مقادیر متناسب ویتامین ها از طریق موادمغذی دریافت شوند. به دلیل افزایش نیاز به ویتامین ها در این بیماران باید مکمل ویتامینی مصرف شود، ولی برای جلوگیری از عوارض مصرف بیش از حد آنها با متخصص تغذیه مشورت کنید.

3. ویتامینC برای ورود به داخل سلول، نیاز به انسولین دارد. تحقیقات نشان می دهد که مقدار این ویتامین در افراد دیابتی پایین تر از حد طبیعی می باشد؛ لذا مصرف میوه و سبزی فراوان و همچنین مکمل ویتامینC ضروری است.

4. بعضی از داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون، باعث کمبود ویتامینB12 در بدن می شوند. بنابراین در این مورد نیز باید با یک متخصص تغذیه مشورت کنید، زیرا کمبود این ویتامین می تواند باعث تخریب بافت عصبی شود.

5. بیماری دیابت می تواند باعث کمبود بیوتین در بدن شود. از آن جایی که کمبود این ماده مهم می تواند باعث تخریب بافت عصبی در بازوها و ساق پا شود، مشورت با متخصص جهت آشنایی با منابع مصرف و میزان مورد نیاز آن ضروری است.

آموزش تغذیه برای مبتلایان به دیابت

آموزش تغذیه برای مبتلایان به دیابت
مرکز تحقیقات غددو متابولیسم دانشگاه

بیماری دیابت چیست؟ بیماری دیابت در اثر ناتوانی بدن در تولید انسولین یا کاهش یا عدم اثر انسولین در سوخت و ساز مواد قندی پدید می‏آید. امروزه، دیابت یکی از مهمترین مشکلات بهدشتی- درمانی و اجتماعی- اقتصادی جهان محسوب می شود به گونه‏ای که بیش از 150 میلیون نفر در دنیا مبتلا به این بیماری هستند. از آنجا که خود بیماران و خانواده های آنها عمده ترین نقش را در درمان دیابت به عهده دارند، کسب اطلاعات لازم درباره دیابت به شیوه های گوناگون آموزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مبتلایان به دیابت باید یاد بگیرند که چگونه قند خون خود را کنترل کنند تا از عوارض، حاد و مزمن بیماری پیشگیری نمایند و یا در صورت پیدایش این عوارض، به موقع به مراکز بهداشتی- درمانی مراجعه نمایند. به همین منظور بنیاد امور بیماری های خاص در راستای اهداف آموزشی تدوین شده سعی دارد تا با انتشار «مجموعه آموزش دیابت» که شامل کتابچه، بروشور، پوستر و فیلم های آموزشی می باشد، زمینه مناسبی برای آشنایی بیماران، خانواده ها و کارکنان مراکز بهداشتی- درمانی با جنبه های گوناگون بیماری دیابت فراهم نماید. با توجه به استقبال کم نظیر بیماران دیابتی، خانواده ها و کادر پزشکی از مجموعه فوق، این بنیاد نسبت به ویرایش دوباره و چاپ مجدد آن در شکلی تازه اقدام نموده است.
دیابت چیست و انواع آن کدام است؟
 دیابت یا بیماری قند به علت ناتوانی بدن در تولید یا استفاده از انسولین پدید می آید. انسولین ماده ای است که در بدن توسط غدة لوزالمعده تولید می شود و باعث می گردد قند یا به عبارتی مهمترین منبع انرژی بدن مورد استفاده قرار گیرد.
چگونه می توان دیابت خود را کنترل کرد؟ شما می توانید با برنامه غذایی درست، فعالیت بدنی منظم و نگهداری وزن د حد ایده آل، به کنترل مطلوب قند خون دست یابید.
 نگهداری وزن در میزان طبیعی به کنترل چربی های خون و کاهش فشار خون نیز کمک می کند. تعدادی از مبتلایان به دیابت برای کنترل قند خون طبق نظر پزشک به مصرف قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون یا انسولین نیاز دارند.
کنترل قند خون= فعالیت بدنی منظم+ برنامه غذایی درست
چگونه می توان به طور صحیح غذا مصرف کرد؟ استفاده از هرم مواد غذایی به شما کمک می کند تا برای تغذیه صحیح از غذاهای متنوع استفاده کنید. زمانی که غذاهای متنوع می خورید ویتامین ها و مواد معدنی لازم نیز به بدنتان می رسد.
 سعی کنید هر روز از هر گروه از مواد غذایی نام برده شده در هرم زیر استفاده نمایید.
مواد نشاسته ای چیست؟ مواد نشاسته ای شامل انواع نان، غلات، حبوبات، انواع خمیرها یا سبزیجات نشاسته ای است. در هر وعده غذایی باید از مواد نشاسته ای استفاده کرد. ممکن است شنیده باشید که مبتلایان به دیابت نباید مواد نشاسته ای بخورند ولی به خاطر داشته باشید که این توصیه دیگران را هرگز اجرا نکنید. خوردن مواد نشاسته ای برای سلامت هر فرد لازم و ضروری است.
 تعداد واحد کربوهیدارت بستگی به شرایط مختلف دارد:
• میزان کالری مورد نیاز
• برنامه درمانی دیابت
مصرف مواد نشاسته ای سبب کسب انرژی، ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر می شود. غلات کامل مفیدتر از بقیه غلات است زیرا باعث رساندن بیشتر مواد معدنی، ویتامین و فیبر به بدن می گردد.
فیبر موجود در غذاهای گیاهی که جزئی غیرقابل جذب است، به کارکرد درست روده ها کمک می کند.
یک واحد ماده نشاسته ای شامل چه غذاهایی است؟1 واحد
 یک برش یا 30 گرم نان (سنگک، تافتون، بربری) یا 3 عدد بیسکویت معمولی یا 1 عدد سیب زمینی کوچک یا 3/1 لیوان برنج پخته یا 3/1 لیوان عدس پخته
2 واحد
 2 برش نان یا 1 عدد سیب زمینی پخته+ 1 عدد بلال (تقریباٌ 15 سانتی متر)
3 واحد
 1 عدد سیب زمینی آب پز+ 5 قاشق غذا خوری برنج پخته+ برش نان
 ممکن است فقط لازم باشد یکی از مواد فوق یا 3 واحد ماده نشاسته ای را مصرف کنید. اگر به خوردن بیش از یک نوع کربوهیدرات در هر وعده غذایی نیاز داشتید از مواد نشاسته ای مختلف استفاده نمایید.
بهترین راه برای خرید، پخت و خوردن مواد نشاسته ای چیست؟
• سعی کنید نان های حاوی غلات کامل (نان سنگک، نان جو و...) تهیه کنید.
• سعی کنید مواد نشاسته ای پرچربی و سرخ شده مانند چیپس ذرت، چیپس سیب زمینی، شیرینی، بیسکویت و... کمتر مصرف کنید.
• ماست و شیر کم چربی یا بدون چربی تهیه نمایید.
• به جای سس مایونز از خردل یا آب لیمو استفاده کنید.
• سعی کنید در انتخاب مواد غذایی، انواع بدون چربی یا کم چربی آن را مصرف کنید
• به جای کره، روغن های حیوانی یا مارگارین از روغن مایع (ذرت، آفتاب گردان و...) استفاده کنید.
• سعی کنید تا حد امکان شیرینی، شکلات، ژله، آب نبات و کلیه مواد غذایی که از قندهای ساده تشکیل شده اند مصرف ننمایید.
سبزیها شامل چه غذاهایی هستند؟
 مصرف سبزیها برای تمامی افراد مفید است. سعی کنید هر روز سبزیهای خام و پخته استفاده نمایید.
 مصرف سبزی ها باعث رساندن ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر به بدن شما می شود. البته انرژی تولید شده از مصرف سبزی ها بسیار اندک است.
 تعداد واحد سبزی هایی که باید در طول روز مصرف کنید به عوامل زیر بستگی دارد:
• میزان انرژی روزانه مورد نیاز
• غلظت قند خون
یک واحد از گروه سبزی ها شامل چیست؟
1 واحد
 1 عدد هویج پخته یا یک سوم لیوان لوبیا سبز یا قارچ پخته 
2 واحد
1عدد هویج پخته+ 1 کاسه (کوچک) سالاد یا 1 عدد گوجه فرنگی متوسط
3 واحد
 نصف لیوان سبزیجات پخته یا خام خرد شده (گل کلم، ذرت و...)+ 1 عدد گوجه فرنگی متوسط+ سه چهارم  لیوان آب سبزی ها
ممکن است 1 واحد یا بیشتر از سبزی ها مورد نیاز روزانه شما باشد. اگر روزانه بیش از 1 واحد سبزی ها مورد نیاز است، سعی کنید از انواع مختلف سبزی ها استفاده نمایید.
مهم‏ترین راه برای خرید، پخت و خوردن سبزی ها چیست؟
• سعی کنید از سبزی های خام یا پخته بدون چربی یا کم چربی مصرف نمایید. می‏توانید سبزی ها را بدون چربی نیز طبخ کنید.
• سعی کنید از سس سالاد بدون چربی یا کم چربی برای روی سالاد یا سبزی ها استفاده نمایید.
• از پیاز و سیر در غذاها استفاده کنید.
• به جای سس از آبغوره یا آب لیمو در سالاد استفاده کنید.
• در حین پخت به سبزی ها یک قطعه گوشت قرمز یا مرغ اضافه کنید.
• بهتر است سبزی ها سریعاٌ بپزید و سعی کنید آنها را در کمی آب جوش بجوشانید.
• اگر سبزی را بصورت سرخ کرده مصرف می کنید باید از روغن های مایع نظیر روغن زیتون، ذرت و یا آفتابگردان به مقدار بسیار کم استفاده نمایید.
• سعی کنید به سبزی های پخته شده کره یا مارگارین اضافه نکنید.
• اگر نیاز به مصرف سس برای سالاد دارید از ماست کم چربی و یا آب لیمو نی ز می توانید جهت تهیه سس استفاده کنید.
میوه ها شامل چیست؟
 مصرف میوه ها برای همه افراد لازم و ضروری است. با مصرف میوه می توان انرژی، ویتامین ها (C,A)، مواد معدنی و فیبر را به بدن رساند. تعداد واحدهای میوه که در طول روز مصرف می کنید به عوامل زیر بستگی دارد:
• میزان کالری مورد نیاز
• غلظت قند خون
یک واحد از گروه میوه ها شامل چیست؟
1 واحد
 نصف لیوان آب پرتقال یا 1 عدد سیب کوچک (یا هلو یاکیوی یا پرتقال) یا نصف
گریپ فروت یا 2 قاسق غذا خوری کشمش
2 واحد
 نصف موز بزرگ (5/22 سانتی متر)+ 1 عدد و نصفی انجیر خشک یا یک و یک چهارم لیوان توت فرنگی 
ممکن است به مصرف 1 یا 2 واحد میوه در طول روز نیاز داشته باشید. در صورتی که در طول روز بیش از 1 واحد باید میوه بخورید، سعی کنید از انواع میوه ها استفاده نمایید.
چه نکاتی را هنگام مصرف میوه ها باید رعایت کرد؟• سعی کنید میوه ها را بصورت خام مصرف کنید.
• میوه های خشک شده در واقع شکل تغلیظ شده هستند که مقادیر زیادی قند دارند، بنابراین باید به میزان اندکی مصرف شوند.
• انگور دارای قند زیادی است که اگر آنرا به مقدار زیاد مصرف کنید برکنترل قند خون شما اثر می گذارد.
• در هنگام خرید سعی کنید میوه های کوچک تر انتخاب کنید.
• خوردن میوه ها بصورت کامل بهتر از مصرف آب میوه ها است.
• سعی کنید در صورت مصرف آب میوه، از آب میوه صددرصد طبیعی و بدون شکر اضافه شده استفاده کنید.
• از دسرهای آماده که چربی و قند بالایی دارند استفاده نکنید.
• اگر علاقه زیاد به مصرف آب میوه دارید آنرا با افزودن آب رقیق نمایید و یا آب را به میوه له شده اضافه کنید و به خاطر داشته باشید که نباید به آن شکر اضافه نمایید.
• همچنین به منظور پیشگیری از یبوست و دیگر عوارض گوارشی سعی کنید تاحد امکان میوه ها را با پوست مصرف کنید.
گروه شیر شامل چه غذاهایی است؟
 مصرف ماست و شیر بدون چربی و یا کم چربی برای سلامت همه افراد ضروری است. مصرف شیر و ماست سبب تولید انرژی و دریافت کلسیم، ویتامین A، پروتئین و سایر ویتامین ها و مواد معدنی می شود.
 هر روز شیر بدون چربی یا کم چربی بنوشید و ماست کم چربی یا بدون چربی مصرف کنید.
 تعداد واحد مصرفی از لبنیات به شرایط زیر بستگی دارد:
• میزان انرژی روزانه مورد نیاز
• غلظت قندخون
نکته مهم: اگر باردار هستید یا به نوزاد خود شیر می دهید، روزانه 5-4 واحد شیر و ماست مصرف کنید.
یک واحد شیر و جانشین های آن شامل چه غذاهایی است؟
 غذاهای پروتئینی شامل گوشت قرمز، ماکیان (مرغ، بوقلمون و..)، ماهی، تخم مرغ و پنیر است.
 هر روز مقدار کمی از این مواد را در برنامه روزانه بگنجانید.
 مصرف روزانه پروتئین ها به ترمیم و ساخت بافت های بدن و عضلات کمک می کند و سبب تأمین ویتامین B6 و B12 و مواد معدنی (آهن و...) نیز می گردد.
 تعداد واحدهای مورد نیاز از مواد پروتئینی به شرایط زیر بستگی دارد:
• میزان انرژی مورد نیاز روزانه
• غلظت قند خون
یک واحد گوشت و جانشین های آن شامل چه غذاهایی است؟
1 واحد
 30 گرم گوشت قرمز، ماکیان یا ماهی پخته شده یا 30 گرم پنیر بصورت زیر:
 1 عدد ران کوچک مرغ یا 1 قوطی کبریت پنیر یا 30 گرم ماهی تن نصف لیوان حبوبات پخته شده یا 20 عدد تخم مرغ
بهترین راه برای خرید، پخت و مصرف غذاهای پروتئینی چیست؟
• سعی کنید کم چربی ترین گوشت را بخرید.
• پوست مرغ دارای چربی زیاد است؛ قبل از پخت پوست آن را کامل جدا کنید.
• سعی کنید که گوشت را بدون افزودن چربی طبخ کنید.
• به جای سرخ کردن تخم مرغ، آن را با پوست آب پز کنید.
• برای طعم بخشیدن بیشتر به این مواد از آبغوره، آب لیمو، سس گوجه فرنگی و.. استفاده کنید.
• فرآورده های گوشتی نظیر سوسیس، کالباس و همبرگر دارای چربی زیادی هستند، بنابراین مصرف آنها را به حداقل برسانید.
• سعی کنید ماهی بیشتر مصرف کنید و به جای سرخ کردن ماهی، آن را بصورت آب پز، بخار پز و یا کبابی مصرف نمایید.
روغن ها و چربی ها شامل چه غذاهایی است؟
 همان طور که در هرم مواد غذایی مشاهده می کنید روغن ها و چربی ها در قله هرم قرار دارند. یعنی باید مصرف آنها را به حداقل رساند. بعضی از چربی ها و روغن ها دارای چربی های اشباع و کلسترول می باشد که برای سلامتی مضر است. مصرف این غذاها انرژی فراوانی در بدن شما تولید می کند ولی مواد مغذی کمی به بدنتان می رساند. غذاهای پرچربی شامل کره، مارگارین، سس سالاد، روغن ها، مایونز، خامه، پنیرخامه ای، سرشیر، چیپس سیب زمینی و... می باشد.
یک واحد از روغن ها و چربی ها شامل چه غذاهایی است؟1 واحد
 1 قاشق مرباخوری روغن (آفتابگردان، ذرت، زیتون، سویا، پنبه دانه) یا 10 عدد زیتون کوچک
2 واحد
 1 قاشق مرباخوری مارگارین+ 2 قاشق مرباخوری تخمه کدو یا 12 عدد بادام خشک، در هر وعده غذایی ممکن است 2-1 واحد از این مواد مورد نیاز باشد.
مواد قندی شامل چه غذاهای است؟ همان طور که مشاهده می کنید مواد قندی (نوشابه، شربت، مربا، شکر و عسل، آب نبا، شکلات) نیز در رأس هرم قرار دارند، بنابراین باید از این مواد به مقدار بسیار کم مصرف نمایید (تا حدامکان مصرف نکنید). این مواد سبب تولید انرژی در فرد می شود اما هیچ ماده مغذی به بدن نمی رسانند. بعضی از مواد قندی مثل کیک، دسرها و انواع شیرینی ها حاوی مقدار زیادی چربی نیز می باشند. مصرف کم این مواد نیز به کاهش وزن کمک می کند و قند خونتان را نیز کنترف می نماید.
یک واحد مواد قندی شامل چه غذاهایی است؟
1 واحد
 1 عدد شیرینی (1 قطعه 3 سانتی متر) یا 1 قاشق مرباخوری شربت
 لازم به ذکر است که مصرف مواد قندی باعث می شود قند خون به سرع بالا رود.
چند نکته مهم:• سعی کنید روزانه از تمام گروه های مواد غذایی استفاده کنید.
• سعی کنید غذاهای متنوع مصرف کنید تا مواد معدنی و ویتامین ها به مقدار کافثی به بدنتان برسد.
• به اندازه کافی مواد نشاسته ای، سبزی ها و ماست و شیر مصرف کنید.
• روزانه از مواد پروتئینی نیز استفاده نمایید.
• در هر وعده غذایی باید سعی کنید که حداقل از هر 3 گروه غذایی مختلف استفاده نمایید؛ برای مثال ساندویج تخم مرغ که در آن گوجه فرنگی، کاهو و جعفری استفاده شده باشد.
• مواد غذایی که روزانه مصرف می کنید به 3 وعده اصلی و 3 میان وعده تقسیم نمایید.
• غذا خوردن منظم در تنظیم میزان قند خون اثر زیادی دارد به خصوص اگر قرص یا انسولین مصرف می کنید.
• گنجاندن سبزی ها و میوه ها به مقدار کافی در غذای روزانه را فراموش نکنید.
• به هنگام طبخ غذا از نمک کمتری استفاده کنید و سعی نمایید که پس از پخت، نمک به غذا اضافه نکنید.
• از گیاهان معطر و ادویه های فاقد نمک برای طعم دادن به غذا استفاده کنید.
• از غذاهای کنسرو شده که در طی فرآیندهای صنایع غذایی نمک به آنها افزوده می شود کمتر استفاده کنید.
• مصرف هفتگی تخم مرغ را محدود کنید (حداکثر هفته ای 2 بار)
• به هنگام مصرف روغن، هیچ گاه روغن را در ظرف سرازیر نکنید.
• روزانه 8-6 لیوان مایعات بدون شیرینی بخورید.
• سعی کنید وزن مطلوب خود را حفظ نمایید.
• مغزهای گردو، بادام و... در گروه چربی ها قرار می گیرند و هر واحد آنها برابر 2 قاشق غذا خوری است.

»برای کاهش وزن چه باید کرد؟

»برای کاهش وزن چه باید کرد؟

راه های زیادی برای کاهش وزن وجود دارد.شما باید از یکی که بیشتر با وضعیت شما همخوانی دارد استفاده کنید.این روش ها عبارتند از:

1. کاهش میزان مصرف غذا
2. مصرف کمتر شیرینی جات
3.  کاهش مصرف چربی
4.  مصرف منظم وعده های غذا
5.  فعالتر باشید

شما همچنین می توانید از مشاور تغذیه خود برای طراحی یک برنامه خاص کاهش وزن کمک بگیرید. این برنامه باید براساس غذاهای مورد علاقه شما، تعداد وعده ها و میان وعده هایی که معمولاً مصرف می کنید، میزان فعالیت بدنی و برنامه کاری شما تنظیم شود.

یکی از این روش ها را انتخاب کرده و به آن عمل کنید. در صورتی که این روش برای شما مفید نبود روش دیگری را امتحان کنید. بهترین روش آن است که شما را در رسیدن به وزن ایده آلتان یاری رساند.

» کاهش میزان مصرف غذا

غذایی که می خورید حاوی کالری است و هنگامی که شما بیشتر از میزان مورد نیاز تان غذا مصرف می کنید، بدنتان آن را به صورت چربی ذخیره می کند. بنابراین کالری بیشتر مساوی با اضافه وزن می باشد. در صورتی که کمتر غذا مصرف کنید، کالری کمتری دریافت کرده و در نتیجه وزنتان کاهش پیدا می کند. اگر هر روز فقط 250 کالری کمتر مصرف کنید، حدود 0.5 کیلوگرم در هفته و 11.35 کیلوگرم در سال وزن کم خواهید کرد. یک راه برای کاهش میزان مصرف غذا، مصرف کمتر غذاهاست. برای مثال اگر هر روز دوبرش نان تست مصرف می کنید، آنرا به 1 برش یا 5/1 برش کاهش دهید.اگر معمولاً هنگام ناهار 2 ساندویچ مصرف می کنید آنرا به 1 یا 5/1 کاهش دهید.

هر روز یکی از وعده های غذا را انتخاب کرده و سعی کنید در آن وعده میزان کمتری غذا مصرف کنید. سپس این کار را در وعده های دیگر و میان وعده ها نیز اجرا کنید. اگر میزان مصرف مواد غذایی را کاهش دهید، قادر خواهید بود وزنتان را نیز کاهش دهید.

راه های دیگری که به شما در کاهش میزان مصرف غذا کمک می کند، عبارتند از:

• به جای خوردن غذا در یک ظرف بزرگ، از یک ظرف کوچکتر استفاده کنید.
• در کنار غذا از آب یا نوشابه های کم کالری مصرف کنید.
•  فقط در زمان وعده های غذایی، غذا مصرف کنید. در صورتی که بین وعده های غذا احساس گرسنگی کردید، از نوشیدنی های بدون کالری مثل چای یا قهوه بدون شکر مصرف کنید.
•  اگر هنوز احساس گرسنگی می کنید می توانید از غذاهای بدون کالری مثل خیار و سبزیجات استفاده کنید.
•  در هنگام پخت غذا از دیگران بخواهید تا به جای شما مزه غذا را امتحان کنند.
•  سعی کنید آرامتر غذا بخورید و آخرین کسی باشید که میز غذا را ترک می کند.
•  همیشه دریخچال مقداری غذاهای کم کالری داشته باشید تا در صورت احساس گرسنگی از آنها مصرف کنید.
•  اگر هر روز ناهارتان را از رستوران تهیه می کنید، از این به بعد سعی کنید غذایتان را در خانه تهیه و همراه خود بیاورید.از این طریق می توانید در تهیه غذا به جای مواد پر کالری موجود در غذاهای رستوران از مواد کم کالری استفاده کنید.
•  اگر بیشتر مواقع احساس گرسنگی می کنید، با مشاور تغذیه خود در رابطه با این موضوع صحبت کنید تا در صورت لزوم برنامه غذایی شما را تغییر دهد.
  اگر شما راههای دیگری سراغ دارید، می توانید آنها را نیز امتحان کنید. اگر میزان غذای مصرفی خود را کاهش دهید، قادر به کاهش وزنتان و در نتیجه کاهش قند خونتان خواهید بود.

» مصرف کمتر شیرینی جات

راهی دیگر برای کاهش وزن، مصرف کمتر شیرینی جات می باشد. غذاهایی مثل شکلات، انواع کیک و شیرینی و نوشابه ها حاوی شکر هستند و به همین دلیل قند خون شما را افزایش می دهند.علاوه بر این این غذا معمولاً حاوی میزان زیادی کالری هستند. یک تکه پای سیب یا یک عدد بستنی تقریباً 400 کالری و یک برش کیک تقریباً300- 250 کالری دارند و مصرف 200 کالری اضافی در روز منجر به افزایش وزن به میزان 10 کیلو در سال می شود.

میوه جات نیز جزو مواد شیرین به حساب می آیند، با این تفاوت که مواد مغذی آنها بیشتر و کالری آنها کمتر است. اگر به شیرینی جات علاقه دارید، سعی کنید به جای خوردن یک برش کیک، از یک عدد میوه استفاده کنید. با این کار در هر هفته 1 کیلو وزن کم می کنید. به خاطر داشته باشید که عبارت "بدون قند" به معنای پایین بودن یا نداشتن کالری نیست.

غذاهای بسیار شیرین	غذاهای کم شیرین
کیک ها، شیرینی ها، شکلات و آبنبات	میوه های تازه: طالبی، انواع توت، سیب، پرتقال
مربا، ژله، عسل، شکر، نوشابه	مواد غذایی بدون قند: مربا، ژله، نوشابه
	ماست ساده

راههای دیگر برای مصرف کمتر شیرینی جات عبارتند از:

• در هنگام خرید از خرید شیرینی جات خودداری کنید
• به جای یک برش بزرگ کیک، یک برش کوچک بخورید یا آن را با دوستتان تقسیم کنید
•  شیرینی جات را دور از دسترس نگه دارید
•  به جای نوشابه های معمولی از نوشابه های بدون قند مصرف کنید
•  چای یا قهوه را شیرین نکنید یا به جای شکر معمولی از شیرین کننده های مصنوعی استفاده کنید

» کاهش مصرف چربی

غذاهای پرچرب معمولاً کالری بالایی نیز دارند و کالری بیشتر نیز به معنای افزایش وزن خواهد بود. غذاهای پرچرب معمولاً چربی خون را نیز بالا برده و باعث بوجود آمدن مشکلات قلب وعروق می شود. بدن شما به میزان اندکی چربی نیاز دارد، با این حال یکی از راههای کاهش وزن، کاهش مصرف چربی هاست.

غذاهای سرخ شده، گوشتها، سس ها، کره و ... حاوی میزان زیادی چربی هستند. مصرف انواع کم چرب این مواد به شما در کاهش مصرف چربی کمک می کند. علاوه بر این غذاهای رستوران، خصوصاً فست فود به میزان زیادی چربی دارند. شیر معمولی نیز به نسبت شیر کم چرب، چربی و کالری بیشتری دارد: 1 لیوان شیر کم چرب تنها به میزان 90 گرم چربی دارد.

سرخ کردن مواد غذایی نیز باعث بالا رفتن میزان چربی آنها می شود. برای مثال یک عددسیب زمینی پخته 70 کالری دارد، در صورتی که اگر آن را با یک قاشق مارگارین سرخ کنید، این میزان به 205 کالری افزایش خواهد یافت( یعنی تقریباً 135 کالری به علت اضافه کردن مارگارین ). یکی از راههای کاهش مصرف چربی، آب پز کردن و کبابی کردن موادغذایی می باشد.

اگر که شما از روغن استفاده نکرده یا به میزان کمی استفاده می کنید، پس باید مصرف غذاهای پرچرب را کاهش دهید.

غذاهای پرچرب	غذاهای کم چرب
چیپس، دونات	پاپ کورن معمولی
غذاهای سرخ شده،سیب زمینی سرخ کرده، انواع سس	سبزیجات و گوشت پخته یا کبابی شده
شیر معمولی، کره، مارگارین، انواع روغن، خامه، پنیر خامه ای	شیر کم چرب، پنیر کم چرب، سس های کم چرب

راههای دیگر برای کاهش مصرف چربی عبارتند از:

• غذاهایی را انتخاب کنید که چربی کمتری دارند
•  از انواع کم چرب مواد غذایی استفاده کنید
• به جای سس های معمولی از سس های کم چرب استفاده کنید
•  در ساندویچ به جای مایونز از سس خردل استفاده کنید
•  چربی گوشت را قبل از پخت، تا حد امکان حذف کنید.در واقع هر گونه چربی که به چشم می آید( از جمله پوست مرغ ) را قبل از پخت، از گوشت جدا نمایید و دور بیاندازید
• در صورت استفاده از کره در صبحانه یا وعده های غذای دیگر، مقدار آن را به نصف همیشه کاهش دهید
•  از شیر و ماست کم چرب در وعده های غذایی خود استفاده کنید

اگر شما به تدریج مقدار چربی را که مصرف می کنید را کم نمایید، به طعم غذا نیز عادت خواهید کرد و دلتان نیز زیاد برای چربی تنگ نخواهد شد!

به عنوان مثال، بجای استفاده از سیب زمینی سرخ کرده در خورشت قیمه از خلال سیب زمینی آب پز، بجای سس مایونز در سالاد ، از ماست کم چرب و بجای گوشت قرمز از ماهی تازه استفاده نمایید. سعی کنید راهی را برای کاهش چربی غذای خود انتخاب کنید که از هر جهت مناسب شماست و با سبد غذایی خانواده شما هماهنگی دارد. با کاستن از چربی غذای روزانه، شما نه تنها وزن و در نتیجه قند خونتان را پایین می آورید، بلکه قادر خواهید بود تا چربی خونتان را نیز به نحو موثری کاهش دهید.

» خوردن منظم وعده های غذایی

مصرف منظم وعده های غذایی در کاهش وزن بسیار موثر است. حذف یکی از وعده های غذایی ممکن است راه حل خوبی برای کاهش وزن به نظر برسد ولی این کار معمولاً باعث می شود تا شما در وعده های غذایی بعدی خیلی بیشتر از معمول غذا بخورید و این خود می تواند باعث افزایش وزن شود. از طرفی دیگر هر چقدر که شما غذای بیشتری در وعده های غذا بخورید، به همان اندازه به انسولین بیشتری نیز برای گوارش و کنترل قند خون بعد از بعد از غذای خود نیاز دارید. ولی همانطور که می دانید لوزالمعده افراد دیابتی نمی تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند پس خوردن غذای زیاد در یک وعده غذایی قند خون بعد از غذا را در افراد دیابتی بالاتر خواهد برد. بنابراین گرسنه بودن در یک روز و مصرف غذای زیاد در روز بعد نوسانات قند خون شما را بیشتر خواهد کرد و رسیدن به مقادیر هدف قند خون نیز بسیار مشکل خواهد بود.

مصرف منظم وعده های غذایی به معنای خوردن مقدار ثابتی غذا در ساعات مشخصی از روز می باشد. بهترین حالت ممکن، مصرف سه وعده غذای اصلی( صبحانه، ناهار، شام ) و دو میان وعده در صبح و بعد ازظهر خواهد بود.

منظور از مقدار ثابت غذا این است که به عنوان مثال همیشه در صبحانه دو واحد، در ناهار سه واحد و در شام دو واحد نان و غلات مصرف گردد. سعی کنید همیشه با داشتن یک برنامه غذایی مشخص از قبل در مورد مقدار غذایی که قرار است در یک وعده بخورید آگاهی داشته باشید.

» فعالتر باشید

قتی شما فعال هستید و ورزش می کنید انرژی بیشتری هم می سوزانید. ورزش در کنار رژیم غذایی به شما کمک می کند تا وزن خود را کاهش دهید. از طرف دیگر فعالیت باعث می شود ما از لحاظ روحی نیز احساس شادی و نشاط بیشتری داشته باشید.

اگر شما از قبل فعال بوده و ورزش می کرده اید می توانید با انجام همان ورزشهای قبلی به مدت 45 دقیقه یک روز درمیان به اهداف مورد نظر دست یابید، ولی اگر تا کنون ورزش نمی کردید می توانید بر اساس اصول زیر فعالیت خود را شروع کنید:

• از ورزشهای آسان شروع کنید مانند انجام ورزشهای کششی دست و پا در حالت نشسته روی صندلی. یعنی دست های خود را در حالت کشیده به بالای سر برده و یا پاهای خود را بعد از دراز کردن به نوبت بالا و پایین ببرید
•  پیاده روی روزانه را فراموش نکنید. بهترین زمان 2-1 ساعت بعد از غذا است. پیاده روی با یک دوست می تواند بسیار مفید و دوست داشتنی تر باشد
• وقتی به محل کار خود می روید و یا قصد خرید دارید، ماشین خود را کمی جلوتر از مقصد پارک کنید و بقیه راه را پیاده بروید
•  برای شروع می توانید به مدت 10 دقیقه یک روز درمیان پیاده روی و یا نرمشهای کششی بپردازید

» منابع:

•  از مجموعه جزوات آموزشی "فدراسیون بین المللی دیابت"
• کتاب دیابت راه درمان، از مجموعه کتاب های "انجمن اطلاع رسانی دیابت گابریک"

» هر شخص باید به چه میزان وزن خود را کاهش دهد؟

» هر شخص باید به چه میزان وزن خود را کاهش دهد؟

یزان اضافه وزن هر شخص با دیگری متفاوت است و هر یک باید به میزان معینی وزن خود را کاهش دهد. با این حال به هر میزان که بخواهید وزن خود را کاهش دهید نباید آن را ناگهانی کاهش داده و یک رژیم سخت بگیرید. اگر به میزان کم ولی به طور منظم وزنتان را کاهش دهید، احتمال باقی ماندن در این حالت بیشتر خواهد بود. برای شروع، 2-1 کیلوگرم در ماه وزنتان را کاهش دهید. تحقیقات نشان داده اند که کاهش تنها میزان کمی از وزن در کاهش دادن میزان قند خون موثر خواهد بود.

شما می توانید با همکاری پزشکتان یک برنامه بلند مدت کاهش وزن و یک برنامه تعییر عادات غذایی تنظیم کنید تا از این طریق بتوانید وزن خود را به میزان دلخواه کاهش دهید.

اهمیت کاهش وزن در دیابت

اهمیت کاهش وزن

»اهمیت کاهش وزن

اگر شما نیز اضافه وزن دارید باید بدانید که کاهش حتی چند کیلوگرم از وزن فعلی تأثیرات بسیار مثبتی در پایین آوردن قند چربی خون و نیز احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی دارد. شما بر اساس قد وزن و میزان فعالیتی که انجام می دهید به مقدار معینی (کالری) نیاز دارید. اگر بدن شما بیشتر از نیاز خود کالری دریافت کند آن را به صورت چربی ذخیره خواهد کرد. بنابراین یکی از اقدامات اساسی در کاهش وزن، کم کردن کالری مصرفی روزانه است. البته انجام فعالیت ورزشی نیز کمک زیادی به آن می کند.
کاهش وزن در بعضی مواقع به تنهایی موجب درمان دیابت نوع 2 می گردد، ولی حتی اگر احتیاج به درمان دارویی نیز پیدا شود، رعایت رژیم غذایی و کاهش وزن تأثیر این داروها را بیشتر خواهد کرد.همچنین کاهش کالری روزانه حتی اگر موجب کاهش وزن نیز نشود، با کاهش دادن مقاومت بدن نسبت به انسولین و پایین آوردن قند خون بسیار مؤثر است.

تغذیه و دیابت نوع یک 

در حالت عادی لوزالمعده بر اساس میزان فعالیت بدنی شما و غذایی که می خورید انسولین بدن شما را تنظیم می کند. از آنجایی که در دیابت نوع 1 این فرآیند از کار افتاده است، شما باید خود به تنظیم آن بپردازید.
به عنوان یک قاعده کلی، تزریق انسولین و فعالیت فیزیکی قند خون را پایین و خوردن غذا آن را بالا می برد.

هدف اصلی شما در برنامه ریزی غذایی در دیابت نوع 1 ایجاد تعادل میان این 3 عامل است تا از این راه بتوانید قند خون خود را تا حد امکان نزدیک به مقدار طبیعی نگه دارید. مثلاً شما می توانید قبل از انجام فعالیت ورزشی، به منظور جلوگیری از کاهش قند خون، مقداری غذای حاوی کربوهیدرات مصرف کنید و یا از مقدار انسولین تزریقی خود بکاهید. همچنین می توانیددر مواقعی که می خواهید غذای بیشتری بخورید (مثلاً در مهمانی ها) با افزایش مقدار انسولین خود، مانع از بالا رفتن قند خونتان شوید. به خاطر داشته باشید که تنظیم موارد فوق تنها با اندازه گیری منظم قند خون امکانپذیر است.

در برنامه ریزی غذایی دیابت نوع 1، رعایت نکات زیر از اهمیت زیادی برخوردار است:

• مصرف وعده های غذایی در فواصل منظم و تقریباً ثابتی از شبانه روز:
  این امر یکی از مهمترین اصول تغذیه در دیابت است. در این بین، مصرف سر وقت میان وعده ها (بین صبحانه و نهار، هنگام عصر و قبل از خواب) از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا از پایین افتادن قند خون (هیپوگلیسمی) در بین وعده های اصلی غذا و مخصوصاً در طول شب که خطر هیپوگلیسمی بیشتر است، جلوگیری می کند. این میان وعده ها معمولاً از غذاهای حاوی کربوهیدران مثل نان (ترجیحاً همراه پنیر) یا انواع میوه ها تشکیل شده اند. مصرف نان همراه با پنیر، بهترین انتخاب برای میان وعده قبل از خواب است، زیرا به علت جذب کندتر در روده ها، قند خون را به مدت طولانی تری در طول شب بالا نگه می دارد.
• ثابت بودن تقریبی ترکیب و مقدار غذا در تمام روز:
  این امر بیشتر در مورد کسانی صادق است که مقدار انسولین ثابتی را در طول شبانه روز تزریق می کنند.

نکته: روش های جدیدی از تزریق انسولین، مانند روش تزریقات متعدد و یا پمپ انسولین به شما آزادی عمل بیشتری در مورد انتخاب زمان مصرف و نیز ترکیب غذایتان می دهند.

• درمان هیپوگلیسمی و جلوگیری از مصرف بیش از حد غذا هنگام بروز حملات
• مصرف دقیق و حساب شده کربوهیدرات ها

» منابع:

•  کتاب دیابت راه درمان، از مجموعه کتابهای "انجمن اطلاع رسانی دیابت گابریک"

پاسخ به سوالات دیابتی ها

پاسخ به سوالات دیابتی ها

دیابت اختلالی در سوخت و ساز بدن است که در آن یا انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد و یا انسولین موجود قادر نیست تا وظیفه خود را به درستی انجام دهد.

 

 

 1-دیابت چیست؟
2- فرق دیابت نوع 1 و 2 در چیست؟
3-چه کسانی در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند؟
4-دیابت پنهان چیست و چه اهمیتی دارد؟آیا با قند خون ناشتای طبیعی شما درمعرض خطر نیستید؟
 
دیابت چیست؟

دیابت یک اختلال در سوخت و ساز (متابولیسم) بدن است که در آن یا انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد و یا انسولین موجود قادر نیست تا وظیفه خود را به درستی انجام دهد و در نتیجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قند خون بالا می‌رود. انسولین هورمونی است که توسط سلولهای "بتا"واقع در پانکراس ترشح می‌شود و وظیفه اصلی آن کاهش قند خون است. پانکراس نیز یکی از غدد دستگاه گوارش است که در پشت معده قرار دارد بالا بودن قند خون در دراز مدت باعث بروز عوارض در سیستم قلب و عروق، کلیه‌ها، چشم و سلسله اعصاب می‌گردد.

 فرق دیابت نوع 1 و 2 در چیست؟

به طور کلی دیابت به چهار گروه تقسیم‌بندی می‌شود:.

 دیابت نوع 1 :

  در دیابت نوع1 که % 15- 10 کل موارد دیابت را تشکیل می‌دهد تولید انسولین از پانکراس (لوزاالمعده) به علت از بین رفتن سلول‌های سازنده انسولین، متوقف می‌شود به همین خاطر افراد مبتلا به این نوع دیابت باید از بدو تشخیص، انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقات روزانه تأمین کنند. دیابت نوع1 اغلب در سنین زیر 30 سال به وجود میا‌ید.

 

دیابت نوع 2:

 در دیابت نوع2 که بیشتر در بالغین بالای 30 سال و چاق دیده می‌شود و % 90- 85 کل موارد دیابت را شامل می‌شود انسولین تولید شده از پانکراس به خوبی عمل نمی‌کند. در واقع یا پانکراس به اندازه کافی انسولین ترشح نمی‌کند و یااینکه انسولین ترشح شده، به علت وجود مقاومت به انسولین مخصوصاً در افراد چاق، فاقد کارایی لازم است.

 

 دیابت حاملگی:

 دیابت حاملگی به دیابتی گفته می‌شود که برای اولین بار در طول حاملگی تشخیص داده شود. این نوع دیابت معمولاً گذرا است و بعد از اتمام حاملگی بهبود می‌یابد خانم‌های مبتلا به دیابت حاملگی بعداً در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع2 هستند.

 

 دیابت به علل متفرقه:

از علل متفرقه دیابت می‌توان به جراحی، داروها (مثل کورتیکواستروئیدها)، سوء تغذیه و عفونت اشاره کرد.

 

 چه کسانی در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند؟

 

تمامی افراد بالای 40 سال در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع2 هستند و باید هر 3 سال یک‌بار تحت آزمایش قند خون قرار بگیرند. افراد دچار اضافه وزنی که حداقل یکی از شرایط زیر را داشته باشند نیز در معرض ابتلا به دیابت نوع2 هستند و انجام آزمایشات مکرر قند خون در آ‌ن‌ها باید در سنین زیر 40 سال یا با فواصل کوتاهتر (هر 2- 1 سال) انجام شود.

 این شرایط عبارتند از:

1- وجود سابقه ابتلا به دیابت در بستگان درجه اول،

2- سابقه ابتلای فرد به دیابت پنهان (مرحله پیش از دیابت)،

3- سابقه ابتلا به دیابت حاملگی، سابقه تولد نوزاد با  وزن بیشتر از 4 کیلوگرم یا تولد نوزاد با ناهنجاری‌های مادرزادی،

4- بالا بودن فشارخون (فشارخون ماکزیمم بیشتر از 140 و یا مینیمم بیشتر از 90 میلی‌متر جیوه)،

5- وجود اختلالات چربی خون یعنی تری‌گلیسرید بالاتر از 250 و یا کلسترول با دانسیته کم (کلسترول مفید یا HDL) کمتر از 35 میلی‌گرم در دسی‌لیتر

6- سابقه ابتلا به کیست‌های متعدد تخمدان و یا بیماری‌های قلبی- عروقی (تنگی رگ‌های قلب، انفارکتوس قلبی یا سکته مغزی)

 

دیابت پنهان چیست و چه اهمیتی دارد؟

دیابت پنهان به حالتی گفته می‌شود که در آن قند خون بین حد طبیعی و دیابتی قرار دارد. در مورد قند ناشتا مقادیر بین 125- 100 و در مورد قندخون 2 ساعته در آزمون خوراکی تحمل گلوکز، مقادیر بین 199- 140 به عنوان دیابت پنهان در نظر گرفته می‌شوند. دیابت پنهان یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز ابتلای به دیابت می‌باشد و اهمیت آن در این است که با تشخیص به موقع و انجام اقدامات لازم به صورت تغییر در روش زندگی می‌توان به نحو مؤثری از پیشرفت دیابت پنهان به سمت دیابت آشکار جلوگیری کرد.

*شاید قند ناشتای شما طبیعی باشد ولی قند غیر ناشتای شما غیر طبیعی باشد(140-199) پس همیشه به خاطر داشته باشید که هم قند ناشتا وهم قند غیر ناشتا را اندازه گیری نمائید.*

 

تهیه و ترجمه: گروه سلامت سیمرغ ـ دکتر سمیرا سرخوش

اختصاصی سیمرغ     www.seemorgh.com/health

بیماری قند مرض قند یا دیابت شیرین

بیماری قند مرض قند یا دیابت شیرین(به انگلیسی: Diabetes mellitus) یک اختلال مزمن متابولیک یا سوخت و سازی در بدن است که سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت و ساز کامل قندها کاهش می‌یابد. از این‌رو میزان قند خون افزایش می‌یابد. در تعریف سازمان بهداشت جهانی? دیابت یک بیماری است که در آن بدن یا دچار کمبود انسولین است یا انسولین تولیدی را به درستی مصرف نمی‌کند. انسولین یک هورمون است که برای تبدیل قند و نشاسته و کربوهیدرات به انرژی مورد نیاز در سلول‌های بدن ضروری و مورد نیاز است. عوامل به وجود آورنده دیابت هنوز هم ناشناخته است البته عوامل ژنتیکی و چاقی و کم‌تحرکی نقش مهمی در ابتلای فرد به دیابت دارند. طبق نظر سازمان جهانی دیابت اندازه‌گیری قند خون جهت غربالگری توصیه می‌شود.