سیاه سرفه

سیاه سرفه 

 فرناز میرحسینی   

  .سیاه سرفه می تواند هر فردی را در هر سنی مبتلا سازد. علامت اصلی این بیماری سرفه های سخت و شدید می باشد. در بین هر سرفه فرد کاملا سالم به نظر می رسد. گاهی ساعت ها بین هر حمله سرفه طول می کشد. سیاه سرفه می تواند یک بیماری آزاردهنده و ناراحت کننده باشد که معمولا چندین هفته ادامه دارد. بهبود کامل همیشگی است اما عوارض جدی در برخی از حالات رخ می دهد. این بیماری اساسا به دلیل واکسیناسیون امروزه یک بیماری شایع در بین کودکان نمی باشد. هرچند برخی از بزرگسالان و کودکان بزرگتر به این بیماری مبتلا می شوند، به این دلیل که تاثیر واکسیناسیون بر علیه سیاه سرفه می تواند در طول زمان در برخی از افراد کاهش یابد.

سیاه سرفه چیست؟

سیاه سرفه عفونتی است که توسط باکتری به نام بوردتلا پرتوسیس ایجاد می شود. این باکتری به دیگر افراد از طریق ذرات ریز عفونی موجود در هوا که در طول سرفه و همچنین از طریق تماس نزدیک با فرد آلوده تولید می شوند، پخش می شود. این باکتری به سلول هایی که در مجرای تنفسی قرار دارند متصل شده، سپس تکثیر یافته و باعث بروز علایم می شود. بوردتلا پرتوسیس برای بروز علایم (اساسا سرفه) روی دیواره مجاری تنفسی اثر کرده و علایم تا مدت ها بعد از اینکه باکتری از بین می رود ادامه دارند.

علایم سیاه سرفه چیست؟

بیماری به طور ویژه از یک الگو پیروی می کند:

مرحله اولیه (فاز موکوسی یا مخاطی)

در ابتدا اغلب گلو، دردناک می شود. درطول یک روز تقریبا سرفه های عادی خشک و ملایم گسترش می یابند. در این مرحله فرد ممکن است ناخوشی خفیفی را احساس کرده و تب خفیفی داشته باشد. همچنین ممکن است آبریزش بینی نیز داشته باشد. بعد از چند روز ممکن است تولید سرفه ها همراه با مقداری موکوس بیشتر شوند – اما در ابتدا هنوز به نظر می رسد که سرفه ها عادی می باشند.

مرحله اصلی سرفه (فاز تهاجم)

بعد از چند روز، اغلب 10 تا 14 روز از شروع بیماری، سرفه ها بدتر شده و وارد فاز تهاجمی می شوند. به این معنی که حالات تهاجمی از سرفه های سخت و شدید به وجود می آید. گاهی به این سرفه ها، سرفه های خفه کننده گفته می شود.

·         درطول یک حمله سرفه، فرد دائما بارها و بارها سرفه می کند. صورت اغلب قرمز شده و بدن سفت می شود. در نهایت، تلاش ناخوشایندی برای فرو بردن هوا به داخل ریه ها وجود دارد که ممکن است منجر به تولید یک صدای بلند شود.

توجه: این صدا درانتهای یک نوبت از سرفه فقط در حدود نیمی از موارد اتفاق می افتد.

·         در برخی از کودکان ممکن است در انتهای یک حمله سرفه، توقف در تنفس رخ دهد و برای مدتی کوتاه رنگ پوست کودک کبود شود. این حالت بدتر از آنچه که هست به نظر می رسد، به این دلیل که معمولا تنفس سریعا پس از آن ادامه می یابد.

·         هر نوبت حملات سرفه به طور ویژه بین یک تا دو دقیقه طول می کشد.

·         ممکن است چند نوبت حمله سرفه با هم رخ داده و در مجموع چند دقیقه به طول انجامد.  

·         تهوع در انتهای هر حمله سرفه رایج است.

·         تعداد دفعات سرفه در هر روز از موردی به مورد دیگر متفاوت می باشد. ممکن است دربرخی از افراد تعداد دفعات سرفه در هر روز کم باشد اما در برخی دیگر تا 100 نوبت هم می رسد.  میانگین دفعات تقریبا 12 تا 15 نوبت در هر روز می باشد.

بین هر نوبت حمله سرفه فرد ممکن است سالم به نظر رسد (مگر اینکه عارضه ای غیرشایع در فرد پیشرفت کند). علایم تب، آبریزش بینی و سایر نشانه های بیماری معمولا در این مرحله رفع شده است. اما هر نوبت حمله سرفه می تواند آزاردهنده باشد.

این مرحله از بیماری معمولا حداقل دو هفته و اغلب بیشتر ادامه دارد.

مرحله تسکین (فاز بهبودی)

تعداد دفعات سرفه به تدریج در طول یک دوره که می تواند تا سه ماه یا بیشتر ادامه یابد، تسکین می یابد. (در برخی از کشورها سیاه سرفه به عنوان سرفه صد روزه شناخته می شود.) در حین اینکه شرایط عمومی فرد در حال بهبود است، امکان دارد که فرد همچنان به سرفه های شدید زیاد دچار باشد.

بیماری سیاه سرفه به این دلیل که تعداد دفعات سرفه می تواند آزاردهنده باشد، به میزان زیادی ناخوشایند است. هرچند در برخی از موارد، علایم خفیف تر از آنچه که در بالا توضیح داده شد، هستند. ممکن است فقط سرفه های موقتی بدون تهوع و شدت زیاد که خیلی بد نیستند، وجود داشته باشد.

چه کسانی مبتلا به سیاه سرفه می شوند؟

هر فردی با هر سنی می تواند به این بیماری مبتلا شود.

کودکان

در کشورهایی که ایمنی سازی (واکسیناسیون) در آنها وجود ندارد، در بیشتر کودکان سیاه سرفه گسترش می یابد. مثلا در کشور انگلستان قبل از ایمنی سازی، این بیماری هر سه الی چهار سال شیوع داشت. حدود هشت نفر از هر 10 کودک پنج ساله، به این بیماری مبتلا بودند.  بعد از اینکه ایمنی سازی در انگلستان در دهه 1950 شناسایی شد، تعداد موارد به میزان زیادی کاهش یافت. در دهه 1970 زمانی که نگرانی در مورد تاثیرات جانبی واکسن به وجود آمد، بعد از آن یک کاهش ناگهانی در سطح ایمنی سازی انجام شد. این امر منجر به شیوع بیشتر این بیماری گردید و حدود 400000 کودک را تحت تاثیر قرار داد. میزان ایمنی سازی مجددا افزایش یافت و بیشتر کودکان امروزه ایمن هستند.

امروزه سیاه سرفه بیماری نادری در میان کودکان در بسیاری کشورها از جمله ایران می باشد اما در کشورهایی با سطح ایمنی سازی پایین، دلیل عمده بیماری در میان کودکان باقی مانده است.

بزرگسالان و کودکان بزرگتر

سیاه سرفه تنها یک بیماری دوران کودکی نمی باشد. بزرگسالان نیز می توانند به این بیماری مبتلا شوند. در حقیقت، به دلیل ایمنی سازی، امروزه بیشتر موارد در کشو.رهای دارای برنامه واکسیناسیون، در بین کودکان بزرگتر و بزرگسالان روی می دهد. به این دلیل که برخی از بزرگسالان هنوز بر علیه این بیماری واکسینه نشده اند. همچنین، تاثیر واکسینه شدن برعلیه این بیماری ممکن است درطول سالها در برخی از افراد کاهش یابد. بنابراین حتی اگر فرد در دوران کودکی برعلیه این بیماری واکسینه شد، همچنان ممکن است در بزرگسالی به این بیماری مبتلا شود.

اثبات تشخیص سیاه سرفه به طور واضح با استفاده از آزمایشات دشوار می باشد. سیاه سرفه احتمالا علت شایع بسیاری از سرفه های ناشناخته بوده که برای چندین هفته ادامه دارند و نیز در میان افرادی که در بین هر نوبت سرفه سالم به نظر می رسند، رخ می دهد.

تشخیص سیاه سرفه چگونه است؟

معمولا براساس علایم ویژه تشخیص داده می شود. آزمایشی وجود دارد که توسط آن جهت تایید تشخیص، باکتری شناسایی می شود. این آزمایش شامل تهیه کردن نمونه مخاطی از ناحیه پشتی گلو و فرستادن آن به آزمایشگاه جهت بررسی می باشد. هرچند در صورت سرفه های طولانی مدت، باکتری که باعث این بیماری می شود، از بین خواهد رفت اما معمولا سرفه ها برای  چندین هفته ادامه می یابند. از این رو، یک تست منفی، بدون حضور باکتری، تشخیص سیاه سرفه را در فردی که برای چندین هفته سرفه می کند، رد نخواهد کرد.

آزمایش خون که می تواند حضور آنتی بادی ها را برعلیه باکتری سیاه سرفه تشخیص دهد، از سال 2001 در دسترس بوده و استفاده از آن به ویژه در بین بزرگسالان در حال افزایش می باشد.

عوارض احتمالی این بیماری چیست؟

بیشتر افراد به طور کامل بهبود می یابند، اما در برخی عوارضی گسترش می یابد. عوارض به میزان بسیار شایع در نوزادان زیر شش ماه پیشرفت می کند. عوارض ممکن شامل موارد زیر می باشد:

·         پنومونی (عفونت ریه). درصورتی که فرد به سیاه سرفه مبتلا باشد، سایر باکتری ها بسیار آسانتر می توانند ریه ها را عفونی کنند. به همین دلیل گاهی پنومونی که از عفونت های ثانویه ناشی می شود، روی می دهد. پنومونی در نوزادانی که دچار بیماری بیشتر، تب بالا، تنفس سریع و یا اشکال در تنفس در بین دفعات سرفه هستند، مورد تردید می باشد.

·         ایجاد فشار در نتیجه سرفه های سخت و شدید می تواند، به ندرت، باعث پاره شدن رگ های خونی مغزی، خون دماغ، وجود خون در سرفه یا تورم پوست شود. افزایش فشار در شکم درطول دفعات سرفه ممکن است باعث ایجاد حفراتی در دیواره شکم گردد.

·         به ندرت آسیب مغزی اتفاق می افتد.

عوارضی از قبیل پنومونی شدید یا آسیب مغزی گاهی می تواند منجر به مرگ شود.

درمان سیاه سرفه چیست؟

آنتی بیوتیک ها

باکتری که باعث سیاه سرفه می شود می تواند توسط آنتی بیوتیک ها از بین رود. هرچند زمانی که سرفه ها شروع می شوند، درمان با آنتی بیوتیک تاثیر کمی روی دوره بیماری دارد. باکتری به طور قوی تاثیر خود را در مجاری تنفسی برای شروع  دفعات سرفه برای  چندین هفته اعمال کرده است.

هرچند در صورتی که بیماری در هفته های اول تشخیص داده شود، معمولا یک دوره از آنتی بیوتیک ها تجویزمی شود. به این دلیل که پنج روز بعد از مصرف آنتی بیوتیک، فرد دیگر مبتلا به عفونت نمی باشد. بدون مصرف آنتی بیوتیک، فرد می تواند برای تقریبا سه هفته بعد از شروع سرفه ها، هنوز مبتلا به علایم باشد.

روش های کلی شامل موارد زیر می باشد:

·         آرامش کلی. شیر دادن به کودک در یک موقعیت نشسته به نظر می رسد مقداری آرامش به نوزادان دهد.

·         تمیز کردن هرگونه مخاط و مواد بالا آورده شده در طول دفعات سرفه برای جلوگیری کردن از بلعیدن آنها توسط کودک در حین تنفس.

·         بررسی عوارضی از قبیل ذات الریه که باید با آنتی بیوتیک ها درمان شوند.

·         اطمینان حاصل کردن از اینکه کودک بیمار به مقدارکافی غذا و مایعات دریافت می کند.

آیا می توان از این بیماری پیشگیری کرد؟

آنتی بیوتیک ها

یک دوره آنتی بیوتیکی ممکن است برای افراد غیر واکسینه که در تماس با فرد مبتلا به سیاه سرفه می باشند، تجویز شود. این امر ممکن است از گسترش بیماری جلوگیری کند.

ایمنی سازی (واکسیناسیون)

در انگلستان واکسیناسیون علیه این بیماری به طور روزمره برای تمام کودکان انجام می شود. این واکسن جزء واکسن های سه گانه بوده، سه دوز معمولا در سنین دو، سه و چهار ماهگی تجویز شده و سپس یک تزریق در مرحله پیش دبستانی در سنین سه الی پنج سال صورت می گیرد. واکسیناسیون مفید بوده اما درمان قطعی نمی باشد. این است دلیل اینکه چرا هنوز برخی از کودکان واکسینه شده، به این بیماری مبتلا می شوند. همچنین، همانطور که در بالا اشاره شد، تاثیر واکسیناسیون ممکن است در طول سالها کاهش یابد. این است دلیل اینکه چرا در برخی از کودکان بزرگتر و بزرگسالانی که در کودکی واکسینه شده اند، این بیماری پیشرفت می کند.

شانس بهبودی چیست؟

بیشتر افراد مبتلا به سیاه سرفه، بهبودی کامل به دست می آورند. هرچند این بیماری می تواند به دلیل سرفه های سخت آزار دهنده یک بیماری ناخوشایند باشد. دوره کلی بیماری معمولا بین شش تا هشت هفته بوده ولی می تواند طولانی تر هم باشد. عوارض جدی و مرگ غیرمعمول هستند اما به میزان زیاد در کودکان زیر شش سال اتفاق می افتد. بیماری های جدی در کودکان بزرگتر و بزرگسالان شیوع کمتری دارند. زمانی که فرد بهبود می یابد، معمولا در برابر این بیماری ایمن شده و در نتیجه احتمال ابتلای مجدد کم است.